هنرمندی که با شجریان یکی از بهترین زوج‌های تاریخ موسیقی را شکل داد
یک پژوهشگر و مورخ موسیقی معاصر می‌گوید: وجه تمایز پرویز مشکاتیان با هم‌قطارانش، ذوق فطری و استعداد اصیلی است که در کوچک‌ترین اجراهای خانگی، اجراهای رسمی، صحنه‌ای و کنسرتی‌اش بارز و مشهود بود.
ایران آرت: سیمین سلیمانی در اعتماد نوشت: روزهای آخر تابستان بود و چند نفس بیشتر تا خیزِ خزان نمانده بود که خبری تلخ کام موسیقی مهجور مانده ایران را تلخ‌تر کرد... "صبح مشتاقانِ" پاییز 88 دیگر پرویز مشکاتیان را ندید و "سرو آزادِ" موسیقی ایران بی‌آنکه "مژده بهار" را ببیند، "خلوت گزیده"تر از همیشه پای در "طریق عشق" و سر بر "آستانِ جانان" گذاشت و دست از این دنیا کشید. مشکاتیان، موسیقیدانی شاعر بود؛ شاعری که واج‌هایش، نت‌ها بودند و واژه‌هایش، ملودی‌ها. در آهنگ‌های مشکاتیان شعر و شعور موج می‌زد. او یک هنرمند مردمی بود. به بهانه یازدهمین سالگرد درگذشتِ این نام بلند موسیقی و مشخصا سنتور، با میرعلیرضا میرعلی‌نقی، پژوهشگر و مورخ موسیقی معاصر ایران گفت‌وگو کردم.
بخش‌هایی از این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
اگر بخواهید مهم‌ترین ویژگی نوازندگی و آهنگسازی پرویز مشکاتیان را بگویید، آن چیست؟
ویژگی‌ها در نوازندگی و آهنگسازی استاد مشکاتیان بسیار است که البته توضیح آنها نیازمند زبان فنی موسیقی است اما مهم‌ترین آنها به نظر من این است که آثار او در عین ریشه‌دار بودن و تعلق خاطر به جملات ردیف و دستگاه از بافت و طراحی نو و به‌ویژه بسط و گسترش زیبا برخوردار هستند یعنی در عین اینکه ریشه‌های کاملا شناخته شده‌ای دارند؛ حاصل کار، کلیشه‌ای نیست.
به نظر شما وجه تمایز او با هم‌قطارانش در چه چیزی خلاصه می‌شد؟
اگر بخواهم وجه تمایز او را با هم‌قطارانش خیلی ساده بیان کنم، می‌توانم بگویم که ذوق فطری و استعداد اصیلی است که به هر صورت در کوچک‌ترین اجراهای خانگی، اجراهای رسمی، صحنه‌ای و کنسرتی‌اش بارز و مشهود بود؛ ذوق و استعداد چیزی نیست که به سادگی بتوان توضیح داد ولی به سادگی می‌توان آن را درک کرد و البته تفاوت بین کسی که آن را دارد و کسی که از آن محروم است، دریافت.
به گواه برخی اساتید در آثار مشکاتیان یک پیچیدگی خاصی وجود دارد، نظر شما در این رابطه چیست؟
برخی آثار ایشان طراحی پیچیده‌ای دارند ولی در بعضی نیز این طراحی ساده است؛ ولی خوب این مساله یعنی پیچیدگی، اساسا نمی‌تواند مولفه یا ممیزه کار یک هنرمند محسوب شود و به خودی و خود ارزش نیست. به نظر من بیشتر استاد مشکاتیان در لحظه لحظه آثارش به دنبال آفریدن حال خوب موسیقایی بودند و برای همین در بعضی قسمت‌ها از طراحی و بافت ساده استفاده می‌کردند و گاه نیز به اقتضای مطلب طراحی پیچیده داشتند.
به نظر شما کدام آلبوم‌ها اوج هنر مشکاتیان را به نمایش می‌گذارند؟
بدون شک در این رابطه سلایق و نظرها مختلف هستند ولی من چهار اثر را انتخاب می‌کنم و آن چهار اثر عبارت هستند از: آستان جانان، بیداد، لاله ، بهار و دستان.
همکاری آقای پرویز مشکاتیان و آقای محمدرضا شجریان دوران طلایی از موسیقی ایران را رقم زد و خب چندین آلبوم به صورت رسمی منتشر شد، چه ویژگی در همکاری مشترک این زوج هنری بود که آثار آنها را منحصر به فرد می‌کرد؟
همکاری استاد پرویز مشکاتیان با استاد محمدرضا شجریان در آثار مشترک آنها ویژگی‌های زیادی داشت به‌رغم تمام اختلاف‌نظرهایی که آنها در معاشرت داشتند، در عرصه موسیقی و صدا روح و جان‌شان یکی می‌شد و به آن وحدت درونی و حسی می‌رسیدند که بتوانند آثار و لحظات ماندگاری را خلق کنند و به قول خود مشکاتیان می‌گفت اول سازهای دل باید کوک شوند تا بعد سازهای دست بتوانند کوک شوند و این هم‌کوکی درونی موسیقی ایشان با صدای استاد شجریان مطلب بارزی است که در همکاری استاد مشکاتیان با هیچ خواننده‌ای به این کیفیت تکرار نشده است.
پرویز مشکاتیان به صورت معدود در آثارش به خوانندگی نیز پرداخت، به نظر شما چرا یک نوازنده قدرتمند تصمیم می‌گیرد، هم‌صدا با سازش بخواند؟
این رسم از دیرباز بوده و در چند دهه خاص در موسیقی دوران تجدد این رسم از بین رفته وگرنه سابق بر این اکثر نوازنده‌ها گاه‌گاه با سازشان می‌خواندند نه به صورت اجرای رسمی، ولی به هر روی می‌خواندند و اتفاقا برخی آنها نیز صدای بسیار خوشی داشتند و حتی بعضی آنها در حد خواننده نیز صدا داشتند ولی نمی‌خواستند همیشه همراه با سازشان بخوانند، یک مورد دیگر هم که استاد مشکاتیان از آن مستثنا نیست، این بود که آهنگسازان و نوازندگان می‌خواستند اعلام بی‌نیازی از خواننده‌ها کنند، چراکه به هر حال خواننده‌ها نیز توقعاتی دارند که برآوردن آن گاهی برای آهنگسازان دشوار است و حتی بعضی اوقات باعث اختلاف بین آهنگساز و خواننده می‌شود؛ خوب اینجا آهنگساز و نوازنده تصمیم می‌گیرد خودش بخواند و این را در حوزه فعالیت‌های استاد محمدرضا لطفی نیز فراوان دیدیم که اتفاقا بسیار هم صدای او به دل می‌نشیند و خیلی‌ها نیز صدایش را دوست دارند.
