متروی تهران به موزه زیرزمینی تبدیل می‌شود؟/ درخواست معاون فرهنگی مترو از هنرمندان
معاون فرهنگی متروی تهران از هنرمندان دعوت کرد به‌جای این‌که آثارشان در موزه‌ها بماند یا جزو دارایی کلکسیونرها باشد، آنها را در مترو به نمایش بگذارند. او تأکید کرد تلاش‌شان این است که مترو را به یک موزه زیرزمینی تبدیل کنند.
ایران آرت: آذر مهاجر در جام جم نوشت: سیدمجتبی تقوی‌نژاد مدت زیادی نیست که معاونت‌فرهنگی متروی تهران را برعهده گرفته اما ایده‌های قابل‌توجهی برای بهره‌برداری فرهنگی و هنری از ایستگاه‌ها و ناوگان‌های متروی تهران دارد. او در آغاز راهی است که تصویری ایده‌آل از مترو ارائه می‌کند و اگر بتواند حتی نیمی از این ایده‌ها را به عمل برساند، حتما متروی تهران یکی از متفاوت‌ترین متروهای جهان خواهد بود و مکانی قابل‌اعتنا برای علاقه‌مندان به فرهنگ و هنر.
تقوی‌نژاد با پیشنهاد همکاری و انجام یک پروژه مشترک مهمان روزنامه جام‌جم شد و در حاشیه این دیدار درباره برنامه‌ها و ایده‌های معاونت‌فرهنگی اجتماعی متروی تهران صحبت کرد. بخشی از این اظهارات به اقدامات و برنامه‌های متروی تهران برای پیشگیری از گسترش شیوع کرونا، اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی در این باره ارتباط داشت و برنامه‌هایی که پیش از این در متروی تهران انجام شده اما مهم‌ترین بخش گفت‌وگوی ما با معاون‌فرهنگی اجتماعی متروی تهران دعوت از هنرمندان بود که شرحش را در ادامه می‌خوانید.
متروی تهران، یک مجموعه منحصربه‌فرد است. ما گاهی درباره نوع خدماتی که ارائه می‌کنیم و واقعی‌بودن این خدمات دچار تعارض هستیم و نمی‌دانیم چقدر واقعی است اما مترو دارد خدمات‌واقعی، تاثیرگذار و مهم به مردم ارائه می‌کند و این جای تردید ندارد. متروی‌تهران روزانه چندصدهزار نفر مسافر را جابه‌جا می‌کند، پیش از کرونا این عدد حتی خیلی بیشتر بود. همچنین متروی تهران به طور کامل دستاورد انقلاب‌اسلامی است و در تمام متروی‌تهران شاید یک تونل ۲۰۰ یا ۳۰۰متری، پیش از انقلاب ساخته‌شد. متروی تهران به لحاظ معماری ویژگی‌های خاص خودش را دارد، به لحاظ کیفیت خدمات، قابل‌قبول است. به لحاظ پاکیزگی و بهداشت با بهترین متروهای دنیا قابل مقایسه است.
معتقدید این ظرفیت به دلیل انبوه کسانی است که از مترو برای جابه‌جایی بهره می‌برند؟
بله و این مخاطب هم به لحاظ تعداد و هم تنوع منحصربه‌فرد است چون از شمای روزنامه‌نگار تا یک شهروند معمولی از یک استاد دانشگاه تا یک کارگرساده در مترو رفت‌و آمد می‌کنند. مخاطب مترو افرادی هستند از اقشار مختلف با سطح سواد مختلف و با سبک و کیفیت زندگی متفاوت.
بعد از شیوع کرونا، همچنان این ظرفیت عظیم در مترو وجود دارد؟
من زمانی معاونت‌فرهنگی اجتماعی مترو را پذیرفتم که کرونا باعث شده‌بود بالای ۹۰درصد برنامه‌های معمول فرهنگی تعطیل شود. دو امکان در اختیار داشتیم یا این‌که تعطیلی را ادامه بدهیم یا راهکارهای جدید پیدا کنیم. می‌دانستیم در این دوره نمی‌شود جشن و تجمع و دورهمی برگزار کرد؛ برنامه‌هایی مانند برگزاری تئاتر، اجرای موسیقی یا ارائه مشاوره رایگان مذهبی، حقوقی و... که قبلا در مترو برقرار بود. بنابراین سعی کردیم برنامه‌های مترو را به سمت فعالیت‌هایی در بستر آی‌تی سوق بدهیم و مبتنی بر فضای مجازی وارد عمل شویم.
فعالیت‌های جدید روی بستر آی‌تی و فضای مجازی موفق بوده و چه مواردی را شامل می‌شود؟
برخی از امکانات و ظرفیت‌ها از قبل در مترو موجود بود مثل نمایشگرهای‌داخل‌واگن، فضاهای‌بنر، تابلوهای‌اعلانات وفضاسازی‌های ایستگاهی. در فضای مجازی هم فعال شدیم و از مردم دعوت کردیم مشارکت داشته باشند و به ما بگویند چه می‌خواهند. چند برنامه مشترک با مردم انجام دادیم ازجمله مسابقه مترو میشن که در این مسابقه انیمیشن‌سازان کشور شرکت کردند و برای مردم پویانمایی‌هایی ساختند که از نمایشگرهای مترو پخش می‌شود.
در آستانه بیست و دومین سالگرد خدمت متروی تهران به شهروندان قرار داریم و حالا کسانی هستند که سال‌ها مخاطب مترو بوده‌اند و از آنها خواستیم خاطرات‌شان را با ما به اشتراک بگذارند.
مسابقه عکاسی برگزار کرده‌ایم. همان‌طور که می‌دانید تهران شهری است که در آن افرادی از گرایش‌ها و فرهنگ‌های مختلف زندگی می‌کنند، این است که مسابقه عکس اقوام را در نظر داریم و قرار است مردم در آن مشارکت داشته باشند و عکس‌های آماتور و حرفه‌ای از اقوام مختلف را برای ما بفرستند.
با جشنواره تئاتر فجر همکاری داشتیم، چون این جشنواره نمی‌توانست از تمام ظرفیت سالن‌هایش بهره بگیرد، بنابراین بخش خیابانی این جشنواره را مترو به‌عهده گرفت و در ایستگاه میدان ولیعصر فضای روباز مترو را در اختیار جشنواره گذاشتیم که ۱۰ روز برای مردم تئاتر اجرا کردند.
برای آینده چه برنامه‌هایی دارید؟
تقریبا یک ماه پیش یک تابلوی ارزشمند از استاد خلیل‌فر که استاد دانشگاه هنر سوره هستند در رشته نقاشی در ایستگاه شادمان رونمایی کردیم و پیش‌ازاین هم اقداماتی ازاین‌دست را شاهد بوده‌ایم و مجموعه مترو آثاری از هنرمندان رشته‌های مختلف هنرهای تجسمی را به نمایش می‌گذاشت که این نمایشگاه‌ها به‌صورت مقطعی و موقت بود.
اما حالا جدی‌تر از همیشه از همه هنرمندان رشته‌های مختلف دعوت می‌کنیم بیایند و هنرشان را در مترو با مردم به اشتراک بگذارند. از هنرمندان دعوت می‌کنیم به‌جای این‌که آثارشان در موزه‌ها بماند یا جزو دارایی کلکسیونرها باشد، آنها را در مترو به نمایش بگذارند که تعداد زیادی مخاطب دارد. این درخواست را از طریق روزنامه شما که مخاطب فرهنگی و اجتماعی دارد به‌صورت رسمی اعلام می‌کنیم و تأکیدداریم تلاشمان این است که متروی تهران را به یک موزه زیرزمینی تبدیل کنیم. یکی از کارهایی که اکنون انجام می‌دهیم، تبدیل ایستگاه خیام به موزه فرش است. در این ایستگاه فرش‌های دستباف در معرض تماشای مردم خواهد بود. عملیات اجرایی کلید خورده و با همکاری شهرداری منطقه۱۲ در آغاز سال نو فاز اول این موزه افتتاح خواهد شد.
سال‌هاست مترو آمادگی همکاری با هنرمندان را دارد اما شما چقدر امیدوارید که این همکاری‌ها به ثمر برسد و آیا برای هنرمندان جذاب هست که با مترو همکاری کنند؟
شرکت متروی تهران یک سازمان شبه‌دولتی و نهاد عمومی محسوب می‌شود. ما درگیر امورات اداری هستیم و این امورات شاید وقت بکشد یا برای اجرای به‌موقع و دقیق ایده‌های خوب و جذاب موانعی ایجاد کند. منابع مالی ما هم محدود است اما برای هنرمندان دو نکته مطرح است؛ یکی توجه به مسائل اجتماعی و دیگری توجه به ماندگاری اثر خودشان. بعید می‌دانم اثر استاد خلیل‌فر کمتر از ۵۰۰ میلیون تومان قیمت‌گذاری شود شاید حتی بیشتر، اما ایشان با عشق و علاقه آن را به مردم تقدیم کرده؛ این تابلو متعلق به متروی تهران نیست و ما به دنبال منفعت مالی نیستیم. این کار ایشان در راستای مسؤولیت اجتماعی استاد صورت گرفته و تا همیشه در مترو در معرض تماشا خواهد بود و هر روز به طور متوسط ۳۰ تا ۴۰ هزار نفر در حال تردد از ایستگاه خیام آن را می‌بینند و بهره می‌برند.
شاید اثر یک هنرمند با ارزش‌تر از چیزی باشد که نرخ‌گذاری شود اما درخواست می‌کنم هنرمندان آثارشان را به مردم هدیه کنند. هنرمندان اثر تولید می‌کنند، تعدادی را می‌فروشند و تعدادی از آنها را نگه می‌دارند. چرا یک اثر را به مترو یا به عبارت درست‌تر به مردم هدیه ندهند! قرار نیست موزه منفعتی داشته باشد. موزه عمومی است و قرار نیست کسی بلیت بخرد برای تماشای آن و قطعا از تمام موزه‌های رسمی کشور بازدید بیشتری خواهد داشت.
ضمن این‌که اگر سطح فکری و فرهنگی مردم ارتقا پیدا کند، جامعه به سمت توسعه بیشتر خواهد رفت چون همه ما پیش برنده توسعه خواهیم بود. اگر یک شهروند وقتی وارد مترو می‌شود به جای ازدحام و حرکت چرخ‌های صنعت و فضای خشک و بی‌روح، با اثر هنری روبه‌رو شود، نقاشی مجسمه و تابلوهای هنری ببیند یا موسیقی بشنود، در نهایت ارتقای دانش و فرهنگ عمومی جامعه را شاهد خواهیم بود. مترو متعهد می‌شود این فرصت را فراهم کند و امانتدار خوبی برای آثار هنرمندان باشد.
طی این سال‌ها ایده‌ها و برنامه‌هایی در مترو اجرا شدند که در آغاز قابل اعتنا بود اما بعد از مدتی از ریل خارج شدند؛ مثل ایده عرضه کتاب در ایستگاه‌ها که حالا محملی شده برای عرضه کتاب‌های قاچاق و افستی. برای رسیدگی به این امور چه برنامه‌هایی دارید؟
کتابفروشی‌ها تجاری هستند، به این معنا که کسی آمده غرفه‌های تجاری مترو را اجاره کرده و محصولی برای فروش درنظر گرفته که می‌توانست هرچیزی باشد از جمله کتاب. کاری که معاونت فرهنگی مترو برای کتاب انجام داده، تاسیس کتابخانه‌های عمومی در برخی ایستگاه‌ها از جمله ایستگاه ولیعصر است که از چندی پیش شروع شده و اگر این روزها تعطیل شده به دستور نهاد کتابخانه‌های عمومی و برای مقابله با شیوع ویروس کرونا‌ست. براساس توافق با نهاد کتابخانه‌های عمومی قرار است در شش ایستگاه دیگر هم کتابخانه عمومی راه‌اندازی شود.
یکی دیگر از اقدامات ما هماهنگی با نرم‌افزار کتابخوانی طاقچه است که به محض ورود به مترو، ۱۳ هزار کتاب رایگان در دسترس کاربران قرار می‌گیرد که می‌توانند آن را مطالعه کنند. این امکان متروی تهران را به بزرگ‌ترین کتابخانه عمومی کشور تبدیل کرده که بیشترین تعداد عضو را دارد.
من معتقدم که برخی کارها به دلایلی به نتیجه نرسیده باشد اما خب ما هم معضلاتی داریم و ممکن است برخی ایده‌ها به ثمر نرسد اما هرگز مترو با فعالیت‌های فرهنگی بیگانه نبوده است.
چه اقدامات تازه‌ای دارید که این روزها به ثمر برسد؟
نوروز را پیش‌رو داریم و می‌کوشیم فضای شاداب و پرنشاط را در ایستگاه‌ها ایجاد کنیم. جلسه‌ای داشتیم با مدیران سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران که موسیقی را در مترو ساماندهی کند و فرصتی فراهم شود گروه‌های موسیقی خیابانی بتوانند برای مردم اجرا کنند. همچنین از هنرمندان حرفه‌ای موسیقی کشورمان هم دعوت می‌کنیم ظرفیت بزرگ مترو را مدنظر قرار دهند و از این فرصت بهره بگیرند. همچنین ظرفیت ارائه مطبوعات را در مترو داریم و دعوت می‌کنیم از اهالی رسانه که بیایند و با ما همکاری کنند.
