کد خبر: 59574 A

وقتی ورق برای عباس کیارستمی برگشت

وقتی ورق برای عباس کیارستمی برگشت

رفتار سینمایی‌نویسان ایرانی در مواجهه با عباس کیارستمی دوگانه‌ای است که از تحلیل‌های منفی و شبه‌نقدهای تخطئه‌آمیز که به مرور به ستایش‌های محض تبدیل می‌شود؛ چرخشی که نمی‌توان مبنایی نظری برایشان یافت

ایران آرت: مرتضی کاردر در همشهری نوشت: اگر نوشته‌های سینمایی‌نویسان ایرانی درباره عباس کیارستمی را مرور کنیم، می‌بینیم که تا زمانی، کفه نوشته‌های منفی سنگینی می‌کند. از دهه50 که کیارستمی کار خود را به‌عنوان سینماگر آغاز می‌کند تا میانه‌های دهه70 که موفقیت‌های بین‌المللی او اوج می‌گیرد، بیشتر منتقدان ایرانی نگاه چندان مثبتی به سینمای او نداشته‌اند. نوشته‌های سینمایی‌نویسان ایرانی حاوی نکته‌هایی مثل ارزش و اهمیت داستان، تفاوت زمان سینمایی و زمان واقعی، تفاوت میان فیلم سینمایی و فیلم مستند و اتفاق‌های دنیای واقعی، اهمیت تدوین و دکوپاژ و چیزهایی از این دست است. گاهی وقت‌ها می‌بینیم که منتقدان ایرانی می‌خواهند فیلمسازی را به کیارستمی یاد بدهند. تازه آنچه گذشت محتویات جدی‌ترین نوشته‌های سینمایی درباره کیارستمی است.

نوشته‌های عمومی‌تر قدری منفی‌تر است و چیزی جز تخطئه مطلق سینمای او نیست که گاهی به‌ نوعی از فحاشی قلمی نزدیک می‌شود. آنها که قدری خوش‌بینانه‌تر‌‌ با سینمای کیارستمی مواجه ‌شده‌اند، درباره سینمای کانونی و جایگاه عباس کیارستمی در سینمای کانونی نوشته‌اند. بعضی دیگر سینمای کیارستمی را با شکلی از سینمای اروپا که مدیران سینمایی در دهه60 به نام سینمای معناگرا ترویج می‌کردند، مقایسه کرده‌اند.

زمان گذشت و عباس کیارستمی فارغ از خوشامد سینمایی‌نویسان ایرانی و جریان اصلی سینمای ایران و جهان، فیلم به فیلم پیش رفت و سبک شخصی خود را در سینما به کمال رساند. حالا شماری از فیلمسازان و سینمایی‌نویسان در گوشه و کنار دنیا ارزش‌های سبکی و زیبایی‌شناسانه‌ سینمای او را دریافته بودند و موفقیت‌های عباس کیارستمی روزبه‌روز بیشتر می‌شد.

اما حتی زمانی که فیلم‌های عباس کیارستمی یکی‌یکی با موفقیت‌های بین‌المللی مواجه می‌شدند بازهم بسیاری از سینمایی‌نویسان ایرانی او را باور نمی‌کردند و توفیق سینمای کیارستمی را چیزی از جنس مستشرقی‌گری (Orientalism) و میل جشنواره‌های اروپایی به سینمای کشورهای جهان سوم و شبیه اقبال آنها به سینمای محسن مخملباف می‌دانستند. حتی زمانی که نوشته‌های جمله‌های ستایش‌آمیز منتقدان و سینماگران بزرگ جهان درباره کیارستمی ترجمه می‌شدند، بازهم منتقدان ایرانی به دیده تردید در این جمله‌ها می‌نگریستند.

عباس کیارستمی

اما کم‌کم دوره نوشته‌های ستایش‌آمیز غربیان در سال‌های آغازین کشف عباس کیارستمی و یادداشت‌های مطبوعاتی به نوشته‌های تحلیلی رسید و کتاب‌های مستقل درباره سینمای کیارستمی منتشر شدند و فصل‌های ویژه‌ای به او در کتاب‌های تاریخ سینما اختصاص یافت. توفیق‌های جهانی کیارستمی آن‌قدر چشمگیر بود که نمی‌شد به‌راحتی از کنارشان گذشت. کیارستمی نه محسن مخملباف و سمیرا و حنا و... بود که خیلی زود دل غربی‌ها را بزنند، نه مجید مجیدی و ابوالفضل جلیلی که بتوان نوشته‌های ستایش‌آمیز درباره سینمایشان را نادیده گرفت و توفیق‌جهانی آنها را به مستشرقی‌گری تقلیل داد. او اتفاقی تازه در تاریخ سینما بود و تازه داشت کشف می‌شد و همه فیلم‌های او از سال‌های دور و تجربه‌های نخستین او در سینمای کانونی تا سایر فیلم‌های دهه‌های60 و 70 یکی‌یکی شناخته می‌شدند و طیفی از سینمایی‌نویسان و تحلیل‌گران سینما در مقام عقبه‌ای نظری از او حمایت می‌کردند.

کم‌کم نویسندگان ایرانی منتقدان قلم‌ها را خیلی آرام‌آرام برگرداندند و به مرور زمان به هواداران و ستایشگران سینمای کیارستمی تبدیل شدند. نوشته‌های منفی سال‌های گذشته به نوشته‌های ستایش‌آمیز تبدیل شدند.

پس از موفقیت‌های بین‌المللی سینمای کیارستمی و اثبات جایگاه جهانی او، به مرور به صف هوادارانش در ایران نیز اضافه می‌شد. شاید سینمایی‌نویسان ایرانی می‌خواستند به‌نوعی جبران مافات کنند. حتی کسانی که توانستند خود را با موقعیت جدید وفق بدهند تا آنجا پیش رفتند که شروع به حمله به منتقدان مخالف کیارستمی کردند و دعوای سینمای کیارستمی را مثل همه دعواهای ایرانی به جنگ حیدری و نعمتی تقلیل دادند. اما مسئله اینجا بود که بیشتر نوشته‌های تازه درباره سینمای کیارستمی ستایش‌های محض بودند یا تحلیل‌هایی که تحت‌تأثیر ترجمه‌های نوشته‌های منتقدان خارجی درباره او نوشته می‌شدند و بسط می‌یافتند.

کافی است نقدهایی را که در دهه‌های70 و 80 بر فیلم‌هایی مثل «زیر درختان زیتون» و «مشق شب» یا «باد ما را خواهد برد» نوشته شده است، ‌با نمونه‌های دهه60 مقایسه کنید. جالب اینجاست که نویسندگان ایرانی کمتر به سراغ آثار فراموش‌شده سینمای کیارستمی که منتقدان غربی به آنها دسترسی چندانی نداشته‌اند، رفته‌اند و درباره آنها نوشته‌اند‌که خود گواهی بر اثبات این مدعاست که تحلیل‌های ایرانی درباره سینمای کیارستمی تابعی از کتاب‌ها و نوشته‌های غربی است. به‌عنوان نمونه‌ای دیگر آنچه در کتاب « پاریس تهران» آمده است نیز نشان می‌دهد تحلیلگران سینمای کیارستمی فیلم‌های او را به‌درستی ندیده‌اند یا بعضی از آنها را اصلاً ندیده‌اند. رفتار سینمایی‌نویسان ایرانی در مواجهه با عباس کیارستمی دوگانه‌ای است که از تحلیل‌های منفی و شبه‌نقدهای تخطئه‌آمیز که به مرور به ستایش‌های محض تبدیل می‌شود؛ چرخشی که نمی‌توان مبنایی نظری برایشان یافت. حتی نوشته‌های منفی بسیاری از سینمایی‌نویسان در دهه‌های 60 و 70 صادقانه‌تر از نوشته‌های ستایش‌آمیزی است که در سال‌های بعد نوشته شده.  30سال از اقبال جهانی به سینمای کیارستمی و 5 سال از مرگ نابه‌هنگام او می‌گذرد اما هنوز هیچ‌کدام از نویسندگان ایرانی نتوانسته‌اند کتابی تحلیلی درباره سینمای او بنویسند که قابلیت عرضه و ارائه جهانی داشته باشد.

 

عباس کیارستمی
ارسال نظر

آخرین اخبار

پربیننده ترین