روایت افلیا پرتو از ضبط سرود ماندگار "ای ایران"/ بنان آواز سر داد و ما قسمت کر را خواندیم/ ناگفته‌ها درباره روح‌الله خالقی
افلیا پرتو، آهنگساز و نوازنده پیانو از حضور در گروه کر روح‌الله خالقی و نقشی که در اثر ماندگار "ای ایران" داشته سخن گفته است.
ایران آرت: سیمین سلیمانی در اعتماد نوشت: زمینه‌های فعالیت و حضور پویای روح‌الله خالقی در موسیقی ایران گسترده و عمیق است؛ نقشی غیرقابل انکار در این هنر، از ارکستر(انجمن موسیقی) گرفته تا ارکستر گلها؛ از مقاله‌ها و کتاب‌هایی که نوشته تا آثار برجسته‌ای که از خود به یادگار گذاشته؛ اما آنچه از همه به یادماندنی‌تر است، زمزمه "ای ایران" است. ترانه "ای ایران" که انگار نامیراست و همچنان در میان نسل جدید نیز زمزمه می‌شود، گو اینکه این ترانه، مُهر و امضایی است که خالقی بر مِهر میهن، جاری کرده و ماندگار خواهد ماند.
چند روزی از پنجاه‌وپنجمین سالمرگ خالقی در مقام خالق آثار مانای موسیقی می‌گذرد. به این بهانه با "افلیا پرتو" نوازنده پیانو و موسیقیدانی ایرانی درباره هنر خالقی گفت‌وگو کردم. پرتو متولد 1317 در تهران و دانش‌آموخته رشته موزیکولوژی از هنرستان عالی موسیقی ملی و دارای مدرک کارشناسی است و پس از آن در رشته مدیریت امور فرهنگی موسیقی تحصیلات خود را ادامه داده.
جایگاه روح‌الله خالقی در موسیقی ایران بر هیچ‌کس پوشیده نیست اما از شما می‌خواهم به عنوان یک آهنگساز بفرمایید که مهم‌ترین و بنیادی‌ترین نقشی که خالقی در سپهر موسیقی ایران ایفا کرد، چه بود؟
استاد خالقی فارغ‌التحصیل مدرسه موسیقی کلنل وزیری بودند و از آن سرچشمه موسیقی جدیدی که کلنل وزیری پایه‌گذاری و شاگردانی که تربیت کردند، بهره‌مند شدند و طبیعتا همان راه را ادامه دادند که برای آن زمان نوآوری به شمار می‌رفت.
ارکستر "انجمن موسیقی" ، ارکستر گلهاو... نقش خالقی در زمانه‌ای که به موسیقی ایرانی کمتر توجه می‌شد، چه تاثیری بر شکوفایی موسیقی ایرانی گذاشت؟
استاد خالقی انجمن ملی موسیقی را درست کردند که یک عده طرفداران موسیقی و اساتید آنجا بودند و ارکستری تشکیل شد که ارکستر انجمن موسیقی ملی بود و قطعاتی که خودشان ساخته بودند یا متعلق به کلنل وزیری بود یا قطعات قدما را اجرا می‌کردند و به خوانندگی استاد بنان و استاد عبدالعلی وزیری و این موضوع برای آن زمان پیشرفت بزرگی به حساب می‌آمد، بعدها که هنرستان موسیقی ملی را درست کردند این ارکستر وجود داشت و کار می‌کردند سپس ارکستر گلها سال‌های بعد از آن پایه‌گذاری شد. ارکستر گلها با ادبیات و اشعاری که در آنجا به کار می‌رفت و موسیقی سنگین و بجایی که در آن اجرا می‌شد، همه جزو قدم‌های مهمی بود که در آن زمان برداشته شد و در واقع باید گفت ایشان نقش مهمی در این زمینه ایفا کردند.
از انس خالقی با موسیقی بین‌الملل بگویید.
دانشی که از آن مدرسه موسیقی کسب کرده بودند درباره همین موسیقی بین‌الملل باعث شد که در شیوه تنظیم‌ها و آهنگسازی خود به کار ببرند و این به یک روشی بود که صدمه‌ای به آن متن موسیقی ملی و سنتی ما نمی‌زد و از ابزار موسیقایی که در مدرسه آموزش دیده بودند، استفاده کردند و این سبک را به وجود آوردند و ادامه دادند؛ من می‌خواهم اشاره کنم که یکی از مهم‌ترین کارهای استاد خالقی پایه‌گذاری هنرستان بود.
گویا یکی از دغدغه‌های ایشان توجه به موسیقی خالص بود؛ اجرای موسیقی بی‌کلام یا آنچه بر آثار شعری می‌ساخت اکثرا با یک مقدمه طولانی است؛ در این باره توضیح دهید.
برای اینکه ایشان معتقد بودند که خواننده سالاری نباید باشد، باید موسیقی خودش گویا باشد و بتواند پیام را از سازنده و اجرا‌کننده به مخاطب برساند و در این راه موسیقی‌هایی ساختند مثل رنگارنگ؛ خیلی موسیقی بدون کلام ساختند و معتقد بودند که موسیقی باید خودش گویا باشد و از همان شیوه‌های موسیقی بین‌الملل استفاده و قطعاتی درست کردند برای ارکستر که این حال و هوا را داشتند.
خالقی یک اثر فاخر دارد به نام "ای ایران" که شعر آن سروده حسین گل‌گلاب است که می‌توان گفت در میان مردم بسیار عزیز است؛ بسیاری از ایرانیان دست‌کم اگر آن را از حفظ نباشند، بارها شنیده‌اند؛ راز مانایی این اثر به نظر شما چیست؟
در اینکه حرفی که از دل برمی‌آید بر دل می‌نشیند. این موسیقی که ایشان ساختند؛ به خصوص اینکه در مایه دشتی ساختند، خواستند بگویند که دشتی همیشه غمگین و غم‌افزا نیست و می‌شود یک اثر مهیج و میهنی نیز ساخت. گل‌گلاب هم با آن اشعاری که گویای زندگی آن موقع بود که بتواند مردم تهییج بشوند و کلام خیلی خوبی هم روی آن گذاشتند. آنکه استاد بنان خواندند من یادم هست که رفتیم به ایستگاه رادیو بیسیم ، آن موقع و ما شاگردان هنرستان قسمت کر آن را خواندیم.
چه احساسی داشتید و در حال حاضر چه احساسی دارید که در آن اثر ماندگار و در گروه کر آن مشارکت داشتید؟
آن موقع ما 12 یا 13 سال داشتیم و درکی از این نداشتیم که این موسیقی چقدر ماناست و استاد خالقی چه کرده است؛ ما به عنوان شاگردان هنرستان دوست داشتیم این قطعه را بخوانیم و بعدها فهمیدیم که این قطعه تاریخ مصرف ندارد چون این قطعه ملی و میهنی است، هم از نظر شعر و هم از نظر موسیقی؛ آن موقع حال و هوای یک شاگرد مدرسه را داشتیم که دارد کر می‌خواند و بعدها فهمیدیم که چه بوده است کما اینکه من همه جا در صحبت‌هایم گفتم که در هنرستان موسیقی ملی اساتیدی تدریس می‌کردند که اساتید وقت آن زمان بودند و ما چون شاگرد بودیم، درک نمی‌کردیم که پیش چه بزرگانی داریم درس می‌خوانیم بعدها فهمیدیم که دیگر خیلی دیر بود ولی آثارشان در آثار این هنرجوها منعکس است.
ایشان معتقد بودند که موسیقی ایران باید به سمت چند صدایی شدن گام بردارد، خالقی در این زمینه چه تلاش‌هایی کرد؟
با قطعاتی که ساختند، نشان دادند که می‌شود... چون خیلی‌ها مخالف بودند که با این روش استفاده از چند صدایی آن متن موسیقی سنتی و ملی خدشه‌دار می‌شود و ایشان با کارهایی که نوشتند، نشان دادند که قابل انجام است و نه تنها خدشه‌دار نمی‌شود بلکه بهتر خودش را بروز و نمایش می‌دهد.
