چرخش موضع درباره ضوابط کارگردانی تئاتر / تغییر نگاه خبرنگاران، فعالان و منتقدان تئاتر به قانونی که خود پیشنهاد دادند
دستورالعمل پروانه اجرای نمایش چندی پیش منتشر شد و ماده دوم آن با انتقاد گروهی از فعالان و منتقدان و خبرنگاران تئاتر مواجه شد، این میان محل تعجب بسیار است تعیین ضوابط و شرایط برای متقاضیان کارگردانی تئاتر پیش از این از سوی همین برخی از فعالان تئاتر مطرح شده بود.
ایران آرت: به قول سید مجتبی حسینی،معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی "دستورالعمل پروانه اجرای نمایش، وحی منزل و غیرقابل تغییر نیست، تغییر آن نیز در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قابل انجام است و نیازی به بررسی در نهادهای قانونگذار ندارد اما بی تردید در روند اجرا خلاءها، ضعف ها و قوت های دستورالعمل دقیق تر مشخص می شود و مانند هر آیین نامه و دستورالعملی چنانکه قبلا هم سابقه داشته است، می تواند تغییر کند و اصلاح شود." اما کسی نباید فراموش کند آنها که امروز منتقدان سینه چاک ماده دوم این دستورالعمل هستند تا همین چند ماه پیش، خواهان تصویب چنین ماده ای بوده و بارها و بارها به مرکز هنرهای نمایشی حمله می کردند که چرا آن را نهادینه نمی کند!
ماده دوم دستورالعمل پروانه اجرای نمایش، شرایطی را برای متقاضی کارگردانی تئاتر در فضای رسمی مشخص کرده که بر اساس آن متقاضی کارگردانی باید یکی از این شرایط را داشته باشد. «فارغالتحصیل هنرهای نمایشی از یکی از دانشگاههای مورد تایید وزارت علوم یا آموزشگاههای هنری رسمی باشد یا از سوی یکی از تشکلهای تئاتر مانند خانه تئاتر، انجمن هنرهای نمایشی و ... معرفی شود یا صلاحیت هنری فرد را سه هنرمند شناخته شده تایید کنند.»
هرچند دولت در این ماده نیز شرایط متقاضی را به تشکلها، هنرمندان و مدارک دانشگاهی و آموزشگاهی منوط کرده و نگاه تخصصی را در نظر گرفته و خود دولت تعیین نمیکند که چه کسی میتواند تئاتر کار کند، اما این دستورالعمل و این ماده میتواند مورد نقد و نظر قرار گیرد. عمده نقدها به این دستورالعمل به ماده دوم آن بوده و نقدها مبنی بر این است که هیچ پیش شرطی نباید برای متقاضی کارگردانی تعیین شود.
اما اگر به گذشتههای نه چندان دور نگاه کنیم و نوشتهها و بیانیههایی را از هنرمندان، منتقدان و خبرنگاران تئاتر مرور کنیم، میبینیم تعیین ضوابط و مقررات برای متقاضیان کارگردانی تئاتر پیش از این از طرف بعضی تشکلها و رسانهها مطرح و خواسته شده است، اما امروز که همان خواستهها تا حدودی در این دستورالعمل قرار گرفته، همانها منتقد و معترض هستند.
نگاهی به گذشته
سال 1394 نمایشی در تالار وحدت اجرا شد که نخستین تجربه کارگردان اثر بود، در آن زمان رسانهها، فعالان و منتقدان تئاتر انتقادهایی به اجرای این اثر در تالار وحدت داشتند و شان تالار وحدت را فراتر از چنین اجراهایی میدانستند؛ اما انتقادها و نوشتههایی نیز بیان شد که از نبود قوانین و ضوابط ارزشیابی متقاضی کارگردانی تئاتر گلایه داشتند و خواستار وضع چنین ضوابط و قوانینی بودند تا پای هر شخصی به تئاتر باز نشود.
کانون کارگردانان خانه تئاتر در اول تیرماه سال 1394 بیانیهای منتشر کرد، در بخشی از آن خواستار وضع قوانین ارزشیابی برای افرادی شده بود که قصد دارند تئاتر اجرا کنند. در بخشی از این بیانیه آمده است: «دومین نتیجه فاجعه بار حمل اجباری بار هزینههای سالن توسط هنرمندان تئاتر، کشیده شدن پای افرادی به تئاتر است که جز پول و سرمایه هیچ چیز دیگری ندارند. سابقه، تجربه و حسن شهرت هنری افراد در حوزه تئاتر که زمانی مهمترین عامل و متقاعدکنندهترین مجوز برای اجرای تئاتر شمرده میشد اکنون به طور کامل نادیده گرفته شده و این علاوه بر ضعف و ناکارآمدی مدیریت فرهنگی به غفلت خانه تئاتر نسبت به وضع قوانین ارزشیابی کسانی که متقاضی اجرای نمایشاند و پیدا کردن ساز و کار اجرایی شدن این قوانین برمیگردد. ضعفی که کانون کارگردانان خانه تئاتر اکنون بیشتر از همیشه به آن وقوف یافته و نسبت به برطرف کردن آن خواهد کوشید.»
متن کامل بیانیه را اینجا مطالعه کنید.
این بیانیه را رسانه ها منتشر کردند و حتی بعضی آن را ستودند اما هیچ منتقد و رسانهای این بخش از بیانیه را محدودیت برای تئاتر و متقاضیان کارگردانی محسوب نکرد. اما اکنون به ماده دوم دستورالعمل معترض هستند. آیا نظر هنرمندان و منتقدان در این فاصله تغییر کرده است و آیا ممکن است مدتی دیگر این نگاه هم تغییر کند؟
خبرگزاری تسنیم بعد از انتشار دستورالعمل پروانه اجرای نمایش مطلبی نوشت با تیتر "تحدید تئاتریها با آییننامهای بیگانه با قانون اساسی" و تعیین شرایط برای متقاضیان کارگردانی را محدودیت تئاتریها خواند اما مروری بر برخی مطالب پیشین این خبرگزاری چرخش موضع آن رانشان می دهد.
متن کامل این یادداشت را میتوانید در اینجا بخوانید:
خبرنگار تسنیم در 21 مهر سال 1394 مطلبی با عنوان " داستان خیاط و کوزه در تئاتر ایران" که در نقد نمایش "مضحکه شبیه به قتل" حسین کیانی نوشته است، به دفاع از بیانیه کانون کارگردانان خانه تئاتر درباره اجرای نمایش "عاشقانههای ناآرام" پرداخت، بخشی از مطلب خبرگزاری تسنیم در ادامه میآید: «تیر 1394، یعنی همین چند ماه پیش نمایشی با عنوان «عاشقانههای ناآرام» به کارگردانی دختری جوان و با انبوهی از ستارگان سینمایی در تالار وحدت روی صحنه میرود. بلیت نمایش با نرخ یک میلیون ریال واکنش منفی هنرمندان را موجب میشود و گردآوردن آن تعداد بازیگر تنها چند روز پیش از اجرا و تمرین در عرض دو سه هفته موجی منفی در فضای هنری کشور پدید میآورد.
در نخستین روز تیرماه، مهمترین واکنش را کانون کارگردانان تئاتر کشور منتشر کرد. بیانیهای که با این عبارات شروع میشد: بالاخره مدیریت ناکارآمد، غیر کارشناسانه و گمراهکننده فرهنگی در حوزه تئاتر و غفلت چند ساله خانه تئاتر در تعریف و ایجاد جایگاه واقعی هنر تئاتر و ضرورتهای واقعی آن پرده از روی این خلاء دهشتناک کنار زد و فاجعهای به بار نشست که نامش عاشقانههای ناآرام است.
بیانیه ظهور پدیدهای به نام «عاشقانههای ناآرام" را در چند مورد میدانست
حذف سهم و حق تئاتر از حمایتهای فرهنگی
فعالیت اجرایی پرزرق و برق و درآمدزا برای ادامه حیات تئاتر
باز شدن پای افرادی که جز پول و سرمایه هیچ چیز دیگری ندارند
درآمدزا کردن تئاتر، تخریب و به اضمحلال کشاندن نفس هنر تئاتر و زدودن هویت اندیشمندانه این هنر شریف
یکی از مواردی که خبرگزاری تسنیم از دل این بیانیه مهم به زعم این خبرگزاری بیرون کشیده است باز شدن پای افرادی به تئاتر است که جز پول و سرمایه هیچ چیز دیگری ندارند. با پذیرفتن نظر این خبرگزاری آیا مانع شدن کسی که پول دارد و میخواهد تئاتر کار کند، مغایر قانون اساسی و حق شهروندی نیست و آیا این تاکیدی بر این نیست که لازم است افرادی که میخواهند کارگردانی کنند شرایطی را داشته باشند؟
متن کامل این یادداشت را میتوانید اینجا بخوانید:
خبرنگار خبرگزاری تسنیم در 21 آذرماه سال 1397 یعنی کمتر از یک سال گذشته هم مطلب خود را با تیتر «اپرای هفت شهر عشق عرض خود میبرند زحمت ما میدارند» درباره اپرای هفت شهر عشق چنین آغاز کرده است: «حضور شخصیتهای بیربط با تئاتر ایجاد نارضایتیهای بسیار کرده است و باید پرسید چرا تئاتر همانند سینما واجد قوانین سخت برای ارائه مجوز کارگردانی نیست.
برخلاف سینما که مسیر فعالیت در آن، با وجود گسترده بودن و فراهم بودن بسترهای عرضهاش، محدود و پر مانع است؛ در تئاتر همه چیز بسان در بازی است برای همگان. تئاتر به هنری بدل شده است همانند ورزش صبحگاهی در پارکها کافی است یک دست گرمکن داشته باشی و یک کتانی تا بتوانی در آن عرضاندام کنی.
کافی است نگاهی به چند سال گذشته داشته باشیم تا دریابیم چند کارگردان خودخوانده با داشتن پول وارد تئاتر شدهاند و با رزومهسازی هنری برای خود، برای خودش کاخ عاجی آفریده است که با سینما نمیتوانسته آن را بیافریند. گویی تئاتر به مکانی بدل شده است برای اثبات خویشتن در هنر، هر چند به سبب نبود بازوهای ارزشیابی هیچگاه موانعی برای حضور هنرمندان یا ناهنرمندان دیگر عرصهها در تئاتر پدید نیامده است؛ اما خلاف آن بسیار صادق بوده است، به عبارتی برای هنرمندان تئاتر شرایط برای سینما به هیچ وجه مهیا نیست کافی است نگاهی به فعالیت هنرمندان تئاتر در سینما بیاندازیم تا دریابیم سینما به سبب قوانین قدرتمند اجازه حضور هر فردی را نمیدهد."
متن کامل این یادداشت را میتوانید اینجا بخوانید:
خبرنگار تسنیم در کمتر از یک سال قبل از حضور شخصیتهای بیربط در تئاتر انتقاد کرده و خواستار قوانین سخت برای ارائه مجوز کارگردانی شده است. این خبرنگار با مقایسه سینما و تئاتر با تحسین قوانین و ضوابط برای کارگردانی سینما، انتقاد کرده است که چرا ضوابط سختی برای ارائه مجوز کارگردانی تئاتر نداریم و پای هر شخصی به کارگردانی تئاتر باز میشود.
اما همین خبرنگار حالا تعیین شرایط کارگردانی تئاتر در این دستورالعمل را به طور کلی محدودکننده و خلاف قانون اساسی میداند در حالی که آذرماه سال پیش خواستار قوانین سخت برای ارائه مجوز کارگردانی تئاتر بود.
دستورالعمل پروانه اجرای نمایش مانند هر پدیدهای میتواند نقد و جنبههای مختلف آن بررسی شود و حق هنرمندان و رسانهها و منتقدان و هر شهروندی است که انتقاد کند و نظر دهد اما تغییر دیدگاه و چرخش موضع این خبرنگاران و منتقدان هم در این فاصله قابل تامل است و ممکن است نهادها را با تردید مواجه کند که بر اساس کدام دیدگاه و خواسته هنرمندان باید برنامهریزی کنند و آیا دوباره این مواضع تغییر نمیکند؟