فهرست هنرمندانی که باید مالیات دهند/ خوره‌ای به نام مالیات بر ارزش افزوده / بابک احمدی تحلیل کرد
وقتی اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس با افتخار به سینما نمی‌روند و تابه‌حال (با افتخار) به تماشای آثار نمایشی ننشسته‌اند، یا انگار پیوندی با کتابفروشی‌های خیابان انقلاب ندارند، چطور می‌توان انتظار داشت مطلع باشند پرداخت یکایک این هزینه‌ها وقتی قطره قطره جمع می‌شود چه بلایی سر جیب دانشجو و هنرجو و خانواده‌ها می‌آورد. آنها از چه محروم می‌شوند؟
ایران آرت: بابک احمدی در اعتماد نوشت: حذف معافیت‌های مالیاتی هنرمندان و دریافت انواع مالیات از فعالان هنرهای نمایشی در تمام مراحل خلق تا عرضه آثار، بار دیگر به مساله بحرانی بدل شده است.
مالیات از چای تا پلاتو تمرین!
وقتی می‌گوییم تمام مراحل خلق، یعنی نوشت‌افزاری که نویسنده با آنها شروع می‌کند، تا تمام لحظه‌هایی که یک گروه چندنفری گردهم می‌آیند و باید یک بطری آب، یک فنجان چای و پلاتو (محل تمرین تئاتر!) در اختیار داشته باشند تا ایده‌ها و تمرین‌ها را آنجا شروع کنند.
یک بسته چای که می‌خرید، قیمت درج شده روی جعبه محصول، همراه با مالیات بر ارزش افزوده‌اش باید به مغازه‌دار پرداخت شود. وقتی بعد از چند ساعت تمرین در پلاتوی خصوصی (چون دولت دیگر مثل سابق پلاتوی تمرین در اختیار تئاتری‌ها نمی‌گذارد) وقتی قرار است هزینه چندساعت تمرین در دستگاه پز محاسبه شود، بانک عامل یک رقمی اضافه، کم می‌کند و بعدا هنگام محاسبه کارکرد همان دستگاه پز، رقمی بابت تراکنش‌ها و سپس درآمد محل تمرین کسر می‌شود. این وضعیت را تعمیم دهید به پرداخت هر هزینه‌ای تا روز اجرای نمایش. در ادامه گزارش درمی‌یابید که بحث مالیات چگونه مردم و مصرف‌کنندگان اصلی را هدف هجوم همه‌جانبه خود قرار داده است.
براساس دستورالعمل موضوع ماده ۱۲ آیین‌نامه اجرایی تبصره (۳) ماده ۱۳۹ اصلاحی قانون مالیات‌های مستقیم مصوب ۲۷/۱۱/۸۰ (معافیت موضوع بند (ل) ماده ۱۳۹ اصلاحی قانون) بعضی متصدیان فرهنگی از پرداخت مالیات مستقیم (بحث ما مالیات‌های غیرمستقیم است) معاف شدند. گرچه همواره این انتقاد به دستورالعمل مصوب وجود داشت که مقررات مندرج در ماده 3 دستورالعمل آیین‌نامه اجرایی قانون مالیات‌های مستقیم، معافیت اشخاص حقیقی و حقوقی مشمول را مشروط به دریافت مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کرده بود. درحالی که اگر شخص حقیقی یا حقوقی جزو دسته فرهنگیان و دست‌اندرکاران امور هنری قرار گیرد، نیازی به اخذ مجوز نیست. اساسا قوانین موضوعه بر آیین‌نامه برتری دارند. از طرفی هم مقررات دستورالعمل‌ها باید تا حدامکان با مقررات و آیین‌نامه مربوط به آن تطبیق داشته باشد. بنابراین زمانی که قانون صحبت از معافیت کلی افراد شاغل در حوزه هنری و فرهنگی می‌کند، آیین‌نامه و دستورالعمل توانایی ایجاد قید و شرط در آن ندارند.
مساله حذف معافیت مالیاتی هنرمندان در دو، سه سال اخیر بارها جدی‌تر از قبل مطرح شده و هر بار علاوه بر اعتراض، تلاش می‌شد تا درباره فعالیت هنرمندان و اینکه تنها درصد محدود و مشخصی از این جامعه درآمد بالایی دارند و همه «سلبریتی» نیستند، شفاف‌سازی شود اما سرانجام در بودجه سال ۱۴۰۱ معافیت‌های مالیاتی برداشته شده و بدین‌ترتیب مشاغلی که پیش از این براساس بند «ل» ماده ۱۳۹ مالیات‌های مستقیم از پرداخت مالیات معاف می‌شدند، حال موظف به پرداخت مالیات هستند.
این مشاغل در سه دسته تولید، تکثیر، توزیع و نمایش فیلم اعم از سینمایی و خانگی/ تولید، تکثیر و توزیع اجرای صحنه‌ای موسیقی، پخش و فروش آثار صوتی و تصویری اعم از خانگی و تلویزیونی/ تئاتر و نمایش صحنه‌ای/ هنرهای تجسمی و سنتی تعریف می‌شوند. در هر کدام از این دسته‌ها مشاغل مربوط با جزییات عنوان شده‌اند که به این شرح هستند:
۱)
تولید، تکثیر، توزیع و نمایش فیلم (اعم از سینمایی و خانگی): فیلمنامه‌نویسی، تهیه‌کنندگی فیلم سینمایی، تهیه‌کنندگی فیلم مستند، تهیه‌کنندگی فیلم کوتاه، کارگردانی، دستیاری کارگردانی، کارگردانی مراسم سینمایی (جشنواره)، صدابرداری، دستیاری صدابرداری، صداگذاری، دستیاری صداگذاری، فیلمبرداری، مدیریت فیلمبرداری، دستیاری فیلمبرداری- طراحی صحنه و لباس (طراحان فیلم) - طراحی فنی و اجرای صحنه (دکور) - تدوینگری، دستیاری تدوینگری، تدارکات، مدیریت تدارکات، دستیاری تدارکات، طراحی و اجرای جلوه‌های ویژه، مسوولیت جلوه‌های ویژه (بصری- کامپیوتری)، مسوولیت جلوه‌های ویژه (میدانی)، بازیگری، بازیگردانی، بدلکاری، چهره‌پردازی، دستیاری چهره‌پردازی، خدمات لابراتوری فیلم، عکاسی فیلم، آهنگسازی، انیمیشن‌سازی (انیماتور) - مستندسازی، نورپردازی، دستیاری نورپردازی، نمایش و عرضه و فروش فیلم و آثار تصویری (اعم از دیجیتالی و غیردیجیتالی)، اجرای طرح فیلم و سریال، برنامه‌ریزی، دستیاری صحنه، دستیاری لباس، جامه‌داری، نوازندگی، مدیریت سالن سینما، خدمات نمایش سینما، دبیری و مدیریت اجرایی مراسم سینمایی (جشنواره)، اجرای مراسم سینمایی (جشنواره)، نویسندگی، تدریس سینما، نقد سینمایی، سردبیری نشریه سینمایی، مشاور رسانه‌ای فیلم، طراحی و اجرای تبلیغات فیلم، طراحی و تولید و عرضه بازی‌های رایانه‌ای
۲)
تولید، تکثیر، توزیع، اجرای صحنه‌ای موسیقی، پخش و فروش آثار صوتی و تصویری اعم از خانگی و تلویزیونی: تنظیم‌کننده آهنگ، آهنگسازی، نوازندگی، شعر، ترانه، خوانندگی، ضبط و صداگذاری استودیویی و صحنه‌ای، گرافیک و عکاسی هنری و اجرای صحنه‌ای موسیقی، رهبر ارکستر، تهیه‌کنندگی، نشر و تکثیر و پخش و فروش آثار صوتی (یا صوتی تصویری)
۳)
تئاتر و نمایش صحنه‌ای: نمایشنامه‌نویسی، کارگردانی، تهیه‌کنندگی، صدابرداری طراحی و اجرای صحنه، نورپردازی، بازیگری، تدارکات، چهره‌پردازی، نمایش صحنه‌ای از قبیل پرده‌خوانی، تعزیه‌خوانی، حمله‌خوانی، مناقب‌خوانی، شاهنامه‌خوانی، قوالی، روحوضی، تئاتر عروسکی، خیمه‌شب‌‌بازی، بازی خیال، بی‌بی جان، پهلوان کچلک، جی‌جی‌ویجی، سیاه‌بازی، نمایش خیابانی، آیین سنتی نمایش، نمایش‌های شادی‌آور (تقلید، تخت حوضی و میر نوروزی)، خرده‌نمایش‌ها (معرکه، بقال‌بازی، پیش‌پرده‌خوانی) طراحی لباس، طراحی نور، سخنوری، شیوه‌های نمایشی (اپرا و نقالی)، تلویزیونی و خانگی آثار نمایشی، نمایش تئاتر، آموزش و پژوهش تئاتر و هنرهای نمایشی و نظایر آن.
۴)
هنرهای تجسمی و سنتی: نقاشی، طراحی، خوشنویسی، گرافیک، عکاسی هنری، آثار حجمی، یادمان، تندیس، سرویس، مجسمه‌سازی، کتابت، نگارگری، سفالگری، سرامیک، کاریکاتور، آموزش و پژوهش هنرهای تجسمی و سنتی، هنرهای چوب، خاتم، منبت، میناکاری، طراحی و بافت فرش گلیم، بافت پارچه، سنگ‌کاری، معرق، منبت، تذهیب و تشعیر، هنرهای فلز، نقاشی قهوه‌خانه‌ای، خیالی‌نگاری، مرمت آثار و بنا، شیشه‌کاری، مرمت و بازسازی آثار تاریخی، فرهنگی و باستانی، برگزاری مسابقه، نمایشگاه و جشنواره، فروشگاه نگار، نگارخانه، موزه.
واکنش هنرمندان
حال جمعی از هنرمندان در پی انتشار متن نهایی مصوبات کمیسیون تلفیق بودجه ۱۴۰۱، کارزاری را برای جمع‌آوری امضا در اعتراض به این حذف معافیت مالیاتی به راه انداخته‌اند. در نامه‌ای که به همت چند انجمن از هنرهای تجسمی خطاب به محمدباقر قالیباف رییس مجلس شورای اسلامی نوشته شده و تاکنون نزدیک به چهار هزار نفر از صنوف دیگر هنری چون سینما و تئاتر آن را امضا کرده‌اند و امضاها ادامه دارد، آمده است که پس از مصائب از سر گذرانده اهالی هنر به دنبال شیوع پاندمی و سایر مسائل معیشتی، اتخاذ این تصمیم جز تحمیل بار مضاعف به بدنه فرهنگی و هنری جامعه و متضرر کردن بخش اعظمی از فعالان حوزه فرهنگ و هنر دستاورد دیگری ندارد.
در این باره دلایلی مطرح شده از جمله اینکه فعالیت‌های هنری پهنه گسترده‌ای از هنرهای مختلف را در بر می‌گیرد و با کنار گذاشتن جمع اندکی از این گروه با درآمد قابل تامل، قاطبه جامعه هنری در ایران فاقد درآمد مکفی جهت تامین حداقل‌های زندگی بوده و حتی غالبا درگیر مسائل اولیه معیشتی نیز هستند.
همچنین اشاره شده که آمار بسیار زیاد متقاضیان در صف انتظار بیمه هنرمندان در صندوق اعتباری هنر، بر این مهم صحه می‌گذارد که این گروه حتی به عنوان مشمولان مشاغل از حمایت بیمه‌ای و تامین اجتماعی در جامعه محروم هستند و با وجود این فقدان حمایتی، حذف معافیت مالیاتی تا سقف مقرر در لایحه بودجه نیاز به نگاهی عمیق‌تر و کارشناسانه‌تری دارد.
در این نامه اشاره شده که «پس از همه‌گیری جهانی بیماری کرونا ما شاهد حمایت دولت‌ها در سراسر جهان از مشاغل هستیم، متاسفانه با توجه به اینکه محصولات و تولیدات هنری در سبد ضروریات جامعه نیست و بی‌شک جامعه فرهنگ و هنر به قدر چشم‌گیری متضرر از این پاندمی شده‌اند، به جای اینکه شاهد حمایت از هنرمندان باشیم، با حذف این معافیت شاهد دوصد چندان گشتن تضرر و عدم حمایت از هنرمندان خواهیم بود.»
خو ره‌ای به نام مالیات بر ارزش افزوده
پرسش نخست این است که به فرض رعایت این قوانین برای فعالان هنری که می‌دانیم اعمال نمی‌شود، گناه دنبال‌کنندگان آثار هنری و مردمی که در این وضعیت بلبشوی اقتصادی می‌خواهند به تماشای تئاتر بنشینند و کتاب‌های تئاتری مطالعه کنند چیست؟
چرا باید مالیات بر ارزش افزوده درگاه‌های خرید کتاب و بلیت نمایش را هم بپردازند یا اصلا به دلیل عدم حمایت دولت از گروه‌های تئاتری، روز به روز با بهای سنگین‌تر بلیت مواجه شوند. چه کسی فکرش را می‌کرد زمانی فرا رسد که بهای بلیت سالن اصلی مجموعه «تئاتر شهر» 100 هزار تومان و 200 هزار تومان تعیین شود؟
اینجا کمترین اعتراض به سمت هنرمند و گروه تئاتری است که ناچار به چنین قیمت‌گذاری سوق داده می‌شود. مشکل اصلی جای دیگر است. در مجموعه معاونت امور هنری، بنیاد رودکی، اداره کل هنرهای نمایشی، انجمن هنرهای نمایشی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دولت، مجلس شورای اسلامی و تمام ارکان سیاست‌گذار کلان و مجریانی که برای رفاه حال مصرف‌کننده محصولات فرهنگی کوچک‌ترین ایده‌ای ندارند.
باری، وقتی اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس با افتخار به سینما نمی‌روند و تابه‌حال (با افتخار) به تماشای آثار نمایشی ننشسته‌اند، یا انگار پیوندی با کتابفروشی‌های خیابان انقلاب ندارند، چطور می‌توان انتظار داشت مطلع باشند پرداخت یکایک این هزینه‌ها وقتی قطره قطره جمع می‌شود چه بلایی سر جیب دانشجو و هنرجو و خانواده‌ها می‌آورد. آنها از چه محروم می‌شوند؟
این روزها وقتی به درگاه خرید بلیت تئاتر مراجعه می‌کنید، در ادامه پروسه خرید بلیت یک اثر نمایشی قید شده، مثلا (بها: ۷۰,۰۰۰ تومان+ ۹% مالیات ارزش‌افزوده)، این عددی است که تماشاگر تئاتر باید از جیب بپردازد. به این ترتیب تماشاگر تئاتر باید برای خرید یک قطعه بلیت هفتاد هزارتومانی، ۷۶,۳۰۰ تومان پرداخت کند.
تعریف مالیات بر ارزش افزوده
ارزش افزوده یا VALUE ADDED در قانون تجارت ایران، تعریف مشخص دارد. طبق ماده سوم قانون مالیات بر ارزش افزوده، تفاوت بین ارزش کالا یا خدمت عرضه‌شده با ارزش کالا یا خدمت خریداری شده در یک بازه زمانی مشخص، ارزش افزوده است. ارزش افزوده را باید مالیات بر مصرف دانست و در صدها کشور دنیا اجرا می‌شود. مالیات بر مصرف را هر واسطه‌ای در کسب‌وکار کالا و خدمات، باید از مشتری دریافت و به حساب سازمان امور مالیاتی کشور به عنوان نماینده دولت، واریز کند. ارزش افزوده، مالیاتی است که خریدار کالا و خدمات باید بپردازد. مثلا، شما پیمانکار وزارت راه و شهرسازی هستید و در پروژه‌های تعریض بزرگراه‌ها، فعالیت دارید. صورت وضعیت شما هر چقدر باشد، پس از تایید دستگاه عالی نظارت و نماینده کارفرما، پس از ارجاع به واحد حسابداری برای کسر کسورات قانونی، بخشی به نام ارزش افزوده دارد که باید به شما پرداخت تا به حساب دولت واریز کنید. در اینجا، خریدار کالا یا خدمات شما، وزارت راه و شهرسازی بوده و شما موظف هستید، مالیات بر ارزش افزوده صورت وضعیت خود را بر اساس قرارداد منعقده با کارفرما، واریز کنید. هر کالا و خدمتی که در برابر پول ارایه می‌شود، مشمول مالیات بر ارزش افزوده است.
سوال؛ دولت بابت مالیاتی که از مخاطبان تئاتر (مردم) دریافت می‌کند، چه خدماتی در اختیارشان قرار می‌دهد. وقتی تمام مراحل تولید و اجرای یک اثر نمایشی به‌صورت شخصی و بدون دریافت کمترین کمک یا زیرساخت دولتی اتفاق می‌افتد و از قضا اثر نمایشی نهایی هم در مکانی روی صحنه می‌رود که غیردولتی است.
یعنی دولت در هیچ‌یک از مراحل تولید و اجرای تئاتر نقشی برای خود متصور نیست، جز بخش نظارت، یا همان عتاب و خطاب. به عنوان نمونه دولت در یک دهه گذشته مثلا در پایتخت چه تعداد سالن نمایشی به داشته‌های قبلی افزوده؟ شهرهای دیگر پیشکش.
یا کدام سوبسید به تماشاگران و عوامل تولید تئاتر پرداخت شده است؟ اداره کل هنرهای نمایشی زمانی بهای ساخت دکور، میزانی از دستمزد بازیگران و دیگر عوامل دست‌اندرکار نمایش را برعهده می‌گرفت. حتی شاید امروز باورکردنی نباشد! ولی زمانی دولت این بها را می‌پرداخت تا تماشاگر و دانشجو و علاقه‌مند هنر، هزینه کمتری بپردازد. چرا؟
به این دلیل ساده که سبد فرهنگی بعضا متنوع است و موارد متعددی مانند خرید کتاب، مجله و روزنامه، تماشای تئاتر، فیلم و ... را شامل می‌شود. دولت بافرهنگ و اهل فرهنگ، دولتی است که این هزینه‌ها را برای مردم جامعه کاهش می‌دهد تا برخورداری از این محصولات و خدمات برای تمام طبقات فراهم شود. نه‌اینکه مانند یک دهه اخیر تنها قشر خاصی از جامعه بهره‌مند شود و عمده اجتماع ناچار باشد برای ارضای نیاز روحی و روانی‌اش به محصولات رایگان شبکه‌های ماهواره‌ای و ابزارهایی مانند تلفن همراه و اینترنت (تازه اگر همین هم گیرش بیاید) پناه ببرد.
نتیجه را همه در سطح ملی شاهد هستیم. دانش‌آموز دبستانی ما موسیقی فلان خواننده کوچیده به کشور همسایه را در مدرسه و اماکن گوناگون سیاحتی گوش می‌دهد و خوشحال است. البته که چه چیز بهتر از شادی نونهالان و نوجوانان ما؟ اما دولت و اساسا کل نظام سیاسی مملکت باید یک بار هم شده به این فکر کنند که با مانع‌تراشی پیش پای تولید و عرضه محصولات فرهنگی معتبر به چه آینده‌ای دامن می‌زند.
مگر طبق قانون «مالیاتی که قبلا توسط عرضه‌کننده کالا یا خدمات پرداخت شده است» مشمول معافیت از پرداخت ارزش افزوده نیست؟ (یا به‌صورت منطقی نباید باشد؟) به ویژه وقتی دولت قید هرگونه حمایت از گروه‌های تئاتری و تماشاگران را زده و در تمام مراحل فعالیت و زندگی مالیات کسر می‌کند. بنابراین بر چه مبنا همچنان حق دریافت مالیات 6300 تومانی از قبل بلیت 70هزار تومانی را برای خود موجه می‌بیند؟! درباره مالیات نزدیک به 10 هزارتومان صحبت می‌کنیم که همین چندسال قبل به تنهایی رقم بلیت ورود به تئاتر شهر بود.
ایرج راد ، رییس هیات‌مدیره خانه تئاتر درباره شرایط فعلی پیش آمده و اعلام اینکه قرار است از سال ۱۴۰۱ هنرمندان معاف از پرداخت مالیات از معافیت مالیاتی محروم شوند، به خبرگزاری مهر گفته است: ما هم در اعتراض به این قضیه، همان‌گونه که هنرهای تجسمی مشغول جمع‌آوری امضا هستند قرار است در جلسه روز دوشنبه ۲ اسفند خانه تئاتر در این خصوص تصمیم‌گیری لازم را اتخاذ کنیم.
وی یادآور شد: سال‌های سال معافیت مالیاتی هنرمندان از طریق بند «ل» ماده ۱۳۹ مالیات‌های مستقیم وجود داشت و بعدها صحبت‌هایی مطرح شد که باید تا حد و حدودی این معافیت مالیاتی در نظر گرفته شود که همان موقع نیز ما در خانه تئاتر به این موضوع اعتراض کردیم. یکی از مسائل بند «ل» ماده ۱۳۹ این بود که حتما باید اظهارنامه مالیاتی از سوی هنرمندان تنظیم و ارایه شود. البته مدت‌ها بدون تنظیم اظهارنامه مالیاتی بحث معافیت مالیاتی هنرمندان اجرا می‌شد ولی هنرمندان تئاتر پذیرفتند برای اینکه این اظهارنامه مالیاتی شکل قانونی دارد آن را تنظیم و ارایه کنند که این امر نیز باعث می‌شد معافیت مالیاتی حاصل شود. راد در ادامه سخنان خود با اشاره به اینکه برای معافیت مالیاتی سقف تعیین شده است، توضیح داد: همه هنرمندان به ویژه هنرمندان تئاتر درآمد آن‌چنانی از تئاتر ندارند و طبیعتا خیلی از اوقات علاوه بر تئاتر به کارهای دیگری که مرتبط با هنرهای نمایشی هست، می‌پردازند نظیر حضور در سریال‌های تلویزیونی و فیلم‌های سینمایی یا دوبله. ممکن است یک سال تمام وقت خود را به‌طور کامل در اختیار این مسائل گذاشته باشند و از آنها دعوت شده باشد تا در طول یک سال تمام وقت خود را صرف کار کنند و حدود درآمدشان با حدی که تعیین شده برابری کند یا کمی از آن بیشتر شود ولی این اتفاق هر ساله نیست.
رییس هیات‌مدیره خانه تئاتر متذکر شد: هنرمندی یک سال، تمام وقت کار کند تا بتواند از درآمدی که کسب کرده برای سال‌های بعدی زندگی خود برنامه‌ریزی کند ولی چون درآمد یک سالش به حد تعیین شده مالیاتی نزدیک یا کمی از آن بیشتر شده باید مالیات پرداخت کند اتفاق کارشناسانه‌ای نیست. آیا در سال‌هایی که درآمد آن هنرمند تئاتر بسیار پایین است و به حد تعیین شده نمی‌رسد و درآمدش تامین‌کننده نیازهای اولیه زندگی‌اش هم نیست مابهالتفاوتی به او پرداخت می‌شود؟
واقعیت این است که تجربه نشان داده در نهایت نه مابهالتفاوتی به هنرمندان پرداخت خواهد شد و نه حق و حقوق مخاطب مورد توجه قرار می‌گیرد.
