علی شیرازی و جهان هیچ خیام / تحلیل تابلوی از دی که گذشت هیچ از او یاد مکن

علی شیرازی در اثر خوشنویسی کلاسیک « از دی که گذشت هیچ از او یاد مکن » در کادری به اندازه دو در یک متر، با قلم 30 میلیمتری و تکنیک یک ضرب نویسی ، زاویه هایی دیگر از نوآوری در خط نستعلیق را بازتاب داده است.

ایران آرت : علی شیرازی متولد ۱۳۳۹ ، خوشنویس شناخته شده ایران در منطقه خاورمیانه در عرصه خوشنویسی کلاسیک با شیوه یک ضرب نویسی و استفاده از قلم های درشت، جلوه هایی نوین از نستعلیق را بازتاب داده است که در عین حفظ اصالت ها ، نوآوری محسوب می شود؛ اثری که به تحلیل آن می پردازیم تابلوی « از دی که گذشت هیچ از او یاد مکن » نمونه های متعددی در این زمینه دارد.

علی شیرازی که یک نقاشی خط او در دوازدهمین حراج کریستیز خاورمیانه در آوریل 2012 رکورد 60 هزار دلار به جای گذاشت و بارها در همین کریستیز و حراج بونامز لندن فروش های قابل ملاحظه داشت، از جمله دو هفته پیش، ششم بهمن ۱۴۰۲ در نوزدهمین حراج تهران به قیمت یک میلیارد و 870 میلیون تومان (33400 دلار) فروخته شد، در خوشنویسی سنتی صاحب سبک خاص خویش است

یک:

استاد علی شیرازی در خلق اثر « از دی که گذشت هیچ از او یاد مکن » به صاحب این سخن و روح و معنای این اثر نظر ویژه دارد؛ این نخستین بیت از یکی از مشهورترین رباعیات حضرت خیام، شاعر جهانی ایرانی ست:

از دی که گذشت هیچ از او یاد مکن / فردا که نیامده است فریاد مکن

بر نامده و گذشته بنیاد مکن / حالی خوش باش و عمر بر باد مکن

علی شیرازی با انتخاب مصرع نخست این شعر، ترکیب بندی را گزیده که کلمه « هیچ » در مرکز اثر ، مخاطب را به مانیفست فلسفی خیام ارجاع داده است. اتفاقن « هیچ » را چنان کشیده و بزرگ می آفریند که گویی باقی حروف و کلمات گردآگرد آن می چرخند.

«هیچ » در جهان بینی ایرانی معنایی دو گانه دارد : از یک سو به نیستی و بیهوده گی دنیا اشارت دارد و ممکن است سویه پوچ گرایی و تلخی مستمر هستی را دامن زند؛ اما از سویی دیگر به گرامی داشت و غنیمت شمردن همین لحظه کنونی تاکید می کند و می گوید دیگر رنج های روزگاران هیچ است و باید کنون شاد زیست.

آنچه خیام را در دنیا به شهرت رسانده و او را هم تراز بزرگانی مانند گوته آلمان ارزیابی می کنند در همین اندیشگی فرای زمانی ست که استاد خوشنویس با علم به این پیچیدگی های معنایی این بیت را گزیده است و « هیچ » را در گرانیگاه اثرش نشانده است.

دو:

این اثر به سبک منحصر به فرد علی شیرازی، یک ضرب نویسی کلمات و استفاده از قلم درشت 30 میلیمتری خلق شده است و غیر از درست نویسی اصول بنیادین خط، استادی خوشنویس در برداشتن میزان مرکب و آفرینش سایه روشن های حروف و خلق تونالیته های جذاب رنگی خودنمایی می کند.

سایه روشن همانند روح و روان خط است به خصوص در خط درشت ، اثر را از یک نواختی نجات می دهد و به خط انرژی و جانی می دهد که چشم بیننده را نوازش می دهد. جالب اینکه جادوی تصویری سایه روشن ها در کالیگرافی چینی و ژاپنی و نیز نقاشی آبرنگ مورد توجه است.

علی شیرازی مرکب را به میزانی برمی دارد که غلظت رنگی کلمه از ابتدا تا پایان در کنترل کامل اوست و در همان یک کنش خوشنویسانه کل کلمه تحریر می شود و سایه روشن ها در نشستن نوک و پهنای قلم پدید می آیند.

سه:

در خوشنویسی ایرانی عرف است اشعار اینچنینی در یک کتیبه کوچک مانند دو در یک نگارش شود و هنرمند باید بتواند با چیدمانی مهندسی شده حروف و کلمات را چنان کنار هم بچیند که در همین فضا همه متن را بازتاب دهد.

اثر « از دی که گذشت هیچ از او یاد مکن » به جهت رعایت همین اصل، بدون دقت در معنا به نقاشی خط و حتی برای کسانی که اصلا حروف فارسی و عربی نمی شناسد به یک نقاشی انتزاعی خوش ترکیب تنه می زند که برای خوشنویسی سنتی یک دستاورد است.

چهار :

گفته می شود در چنین خوشنویسی هایی یک اصل بنیادین این است که اگر شما از وسط اثر یک خط عمودی بکشید، باید دو قسمت کار در تعادل و توازن باشند و حس قرینه بودن را القا کنند، در این اثر با ۹ کلمه و حروف متعدد روبرو هستیم که دستیابی به چنین ترکیبی را سخت می نماید؛ به خصوص کلمه « هیچ » که هنرمند با کشیدگی خاصی آن را نوشته تا بر تمامی متن گسترده باشد.

شما اگر اکنون چنین خط فرضی برای این اثر بکشید ، خواهید دید علی شیرازی با استادی این مهم را رعایت کرده است.

پنج:

استاد خوشنویس با چالش سه حرف « ک » در این اثر روبروست که پیاپی در متن هستند و در کادر محدود گنجاندن این سه حرف می تواند کمپوزیسیون کل اثر را تحت تاثیر قرار دهد.

حرف « ک » در خوشنویسی ایرانی با سرکش های بلندش شهرت دارد اما شیرازی با محدودیت کادر و چگونگی چینش سه « ک » روبروست ، او سرکش ها را کوتاه می کند و در زوایایی رو به بالا ترسیم می‌کند که تلاقی آنها با سه نقطه پایین و بالای متن، کل اثر به ترکیب هندسی جالبی رهنمون می شود.

شش:

یکی از جذابیت های ناپیدای اثر « از دی که گذشت هیچ از او یاد مکن » رنگ خاص قهوه ای مرکب آن است؛ به نظر می رسد استاد خوشنویس با استناد به جهان بینی متن و خوانش های رنگ قهوه ای این رنگ را آگاهانه برگزیده است.

رنگ قهوه ای را از درخت گردو اخذ می کنند و درخت گردو در اساطیر ایرانی با اسطوره آرش که مرز ایران و توران را تعیین کرد پیوند دارد و نوعی نشان فرهنگی ست. جهان ایرانی خیام و رنگ قهوه ای برآمده از درخت گردو آرش، می تواند اثر را به خوانش های دیگرتری نیز پیوند دهد.

هفت:

تذهیب اثر درخشان است ، کاملن در خدمت خط است اما خودش هم جولان های زیبایی شناسانه ای دارد که بر ابعاد خط اضافه می کند.

هنرمند تذهیب بر مبنای مرکب قهوه ای خط ، همنشینی دلنشینی از چند رنگ کنار هم چیده است که هم مکمل اند هم برانگیزنده نگاه مخاطب. اما دو آبی خاص دو کنج بالایی کتیبه، گستره اثر را افزایش و گویی به کل کار وسعت داده است.

تذهیب این اثر توسط کارگاه استاد رامین مرآتی خلق شده است.

هشت:

اثار متعددی از استاد علی شیرازی در گنجینه های فاخر خاورمیانه نگهداری می شود از جمله: مجموعه شاعر و ادیب شناخته شده عرب محمد المر در امارات، مرکز فرهنگی سلطان علی بن العویس دبی،مجموعه حسن بن علی آل ثانی، قطر، موزه هنر شارجه ، موزه دوحه، مجموعه انور قرقاش دبی، جمعه الماجد دبی ... گنجینه موزه بانک پاسارگاد، موزه قرآن،موزه امام علی و ...

نقاشی خط های علی شیرازی مانند خوشنویسی های کلاسیک ش در بازار هنر خاورمیانه با اقبال شایان توجه روبروست و غیر از رکورد 60 هزاری دلاری در کریستیز 2012 فروش های موفق جالب توجهی در بونامز لندن و دیگر حراجی ها داشت که در سایت های معتبری مانند Art Price می توان نمونه هایی از أن را دید:

https://images.app.goo.gl/KfPodCaRJG7eBnGg9