سید محمد عمرانی: بازار هنر در خاورمیانه فرصتی پنهان برای سرمایهگذاری آیندهنگر
در سالهای اخیر، بازار هنر در خاورمیانه با رشد چشمگیری همراه بوده است؛ رشدی که نهتنها نشان از ظرفیتهای پنهان فرهنگی این منطقه دارد، بلکه میتواند فرصتی بینظیر برای سرمایهگذاری هوشمندانه در حوزه اقتصاد خلاق باشد.
ایران آرت: سید محمد عمرانی [ کارشناس اقتصاد هنر ] : خاورمیانه با میراثی هزارساله، تنوع فرهنگی بالا و حضور نسل جدیدی از هنرمندان معاصر، به تدریج به یکی از کانونهای توجه جهانی در حوزه هنرهای تجسمی و بازار هنر بدل شده است. اگر تا چندی پیش هنر منطقه بیشتر به شکل یک فعالیت فرهنگی یا مجموعهای از سنتها و میراثهای هنری شناخته میشد، امروز بهعنوان یک دارایی اقتصادی و حتی ابزار دیپلماسی فرهنگی در حال مطرح شدن است.
کشورهایی چون امارات، قطر، عربستان و حتی لبنان در سالهای اخیر با راهاندازی نهادهای هنری، برگزاری حراجیهای بینالمللی و حمایت از گالریها، توانستهاند بازارهای پویایی خلق کنند که فراتر از مرزهای منطقهای عمل میکند و جایگاه خود را بهعنوان مراکز نوظهور هنری جهان تثبیت کنند.
احداث موزه لوور ابوظبی در امارات، سرمایهگذاریهای گسترده عربستان سعودی و برگزاری نمایشگاهها و حراجیهای معتبر در قطر نشاندهنده آن است که دولتها هنر را به بخشی از برنامههای توسعه ملی خود تبدیل کردهاند. این اقدامات زیرساختهای فرهنگی را ارتقا داده و توجه جهانی را به سمت منطقه جلب کرده است.
این همه نشان می دهد که هنر دیگر صرفاً محصول فرهنگی نیست، بلکه میتواند بهعنوان یک فرصت اقتصادی جدی تلقی شود. این تحولات زمینهای مناسب برای سرمایهگذاران، کارآفرینان و حتی سیاستگذاران فراهم کرده است تا به هنر بهعنوان بخشی از استراتژیهای توسعهای نگاه کنند.
_ بازار بزرگ؛ دولتها چه نقشی دارند؟
وظیفه اصلی دولتها در این بازار، ایجاد چارچوبهای قانونی شفاف برای معاملات هنری است تا خریداران و فروشندگان در بستری امن و قابل اعتماد فعالیت کنند.
دولتها همچنین باید از طریق حمایت از آموزش هنر، پرورش استعدادهای جوان و سرمایهگذاری در زیرساختهای فرهنگی مانند موزهها و مراکز نمایشگاهی، به توسعه پایدار این بازار کمک کنند.
سیاستهای مالیاتی تشویقی برای مجموعهداران و سرمایهگذاران، ایجاد قوانین روشن برای صادرات و واردات آثار و حمایت از ثبت آثار هنری در فهرستهای جهانی، نمونههایی از اقداماتی است که دولتها میتوانند برای رونق بازار هنر انجام دهند. علاوه بر این، دولتها با بهرهگیری از دیپلماسی فرهنگی قادر خواهند بود هنر را به بخشی از قدرت نرم کشور در عرصه جهانی تبدیل کنند.
_ ضرورت نقشآفرینی بخش خصوصی
با وجود پیشرفتها، یکی از نقاط ضعف اصلی بازار هنر در خاورمیانه، وابستگی زیاد به حمایتهای دولتی است. تجربه کشورهای پیشرفته نشان میدهد که پویایی بازار هنر تنها زمانی تضمین میشود که بخش خصوصی نیز در این عرصه حضور فعال داشته باشد. بخش خصوصی میتواند از طریق تأسیس گالریها، راهاندازی صندوقهای سرمایهگذاری هنری، حمایت از هنرمندان نوظهور و ایجاد پلتفرمهای دیجیتال، به تنوعبخشی و شفافیت بازار کمک کند.
ورود بخش خصوصی علاوه بر سودآوری اقتصادی، پیامدهای ملی و فرهنگی نیز دارد. سرمایهگذاری در هنر میتواند به تقویت هویت فرهنگی کشورها، ارتقای دیپلماسی عمومی و ایجاد تصویر مثبتتری از منطقه در سطح جهانی کمک کند. همچنین، در اقتصادهایی که به دنبال کاهش وابستگی به نفت و منابع طبیعی هستند، بخش خصوصی میتواند هنر را به موتور محرک اقتصاد غیرنفتی تبدیل نماید.
_ اهمیت هنر در اقتصاد غیرنفتی
یکی از مهمترین دلایل توجه به هنر در خاورمیانه، ضرورت تنوعبخشی به اقتصاد و کاهش وابستگی به نفت است. هنر و صنایع خلاق ظرفیت آن را دارند که به یکی از پایههای اصلی اقتصاد غیرنفتی بدل شوند. این حوزه نهتنها گردش مالی مستقیم از طریق خرید و فروش آثار هنری ایجاد میکند، بلکه میتواند مجموعهای از فعالیتهای اقتصادی جانبی مانند گردشگری فرهنگی، آموزش، تولید محتوا و صنایع مرتبط را فعال سازد. سرمایهگذاری در هنر علاوه بر ایجاد اشتغال، موجب ارتقای برند ملی کشورها و جذب سرمایهگذاری خارجی نیز میشود. به همین دلیل، هنر باید بهعنوان یک دارایی استراتژیک در برنامههای کلان اقتصادی مورد توجه دولتها و بخش خصوصی قرار گیرد.
_فرصتهای متنوع سرمایهگذاری
بازار هنر فرصتهای متنوعی را پیش روی سرمایهگذاران قرار میدهد. خرید و فروش آثار هنری بهعنوان دارایی سرمایهای میتواند در بلندمدت سودآور باشد، هرچند نیازمند شناخت دقیق بازار و مشاوره حرفهای است. ایجاد گالریها و مراکز نمایشگاهی، سرمایهگذاری در هنرهای نوین همچون NFTها و راهاندازی پلتفرمهای دیجیتال از دیگر زمینههای نوظهور هستند. همچنین صندوقهای سرمایهگذاری هنری میتوانند امکان مشارکت سرمایههای خرد در این بازار را فراهم کنند و به توسعه آن کمک کند.
_ مزایای خاورمیانه؛ چالشهای خاورمیانه
بازار هنر در خاورمیانه نسبت به اروپا و آمریکا کمتر اشباع شده و همین امر آن را جذابتر میسازد. نسل جوان منطقه نیز علاقه فزایندهای به هنر معاصر و دیجیتال دارد و همین عامل میتواند به رشد تقاضا کمک کند. با این وجود، چالشهایی همچون نبود شفافیت در قیمتگذاری، نقدشوندگی پایین آثار هنری و نیاز به تخصص بالا برای انتخاب صحیح، ریسکهایی هستند که سرمایهگذاران باید مدنظر قرار دهند. بنابراین، ایجاد قوانین شفاف، توسعه نهادهای مشاورهای و افزایش سواد مالی در حوزه هنر، پیششرطهای مهم موفقیت در این بازار به شمار میروند.
_ چشمانداز آینده
خاورمیانه در آینده نزدیک میتواند به یکی از قطبهای اصلی هنر جهانی تبدیل شود. ترکیب هنر با فناوریهای نوین مانند واقعیت مجازی و بلاکچین، فرصتهای تازهای برای سرمایهگذاران فراهم خواهد کرد. دوبی و ریاض با زیرساختهای فرهنگی و اقتصادی خود، ظرفیت بزرگی را برای تبدیل شدن به هابهای هنری جهانی ایجاد کردهاند. در این مسیر، هم دولتها و هم بخش خصوصی باید بهطور مکمل عمل کنند تا زیستبومی پایدار و پویا شکل بگیرد.
_ فرصت ایران
ایران با برخورداری از پشتوانه هنری غنی و هنرمندان خلاق، میتواند یکی از بازیگران اصلی این بازار باشد؛ مشروط بر آنکه بسترهای لازم برای تقویت زیرساختهای هنر، گسترش تعاملات بینالمللی، و جذب سرمایهگذاری بخش خصوصی فراهم شود.
ایران یکی از غنیترین پیشینههای هنری جهان را دارد: خوشنویسی، مینیاتور، فرش، سفال و هنرهای معاصر. این ظرفیت میتواند مبنای توسعه صادرات هنری و جذب مخاطبان جهانی باشد. بازار هنر جهانی بهدنبال اصالت و تنوع است و آثار ایرانی دقیقاً این ویژگیها را دارند.
از دیگرسو بازار هنر با رونق نمایشگاهها، موزهها و فستیوالهای هنری میتواند به موتور محرک گردشگری فرهنگی تبدیل شود. ایران با شهرهایی مثل اصفهان، شیراز و البته پایتخت، ظرفیت برگزاری فستیوالهای هنری بینالمللی را دارد که هم باعث ورود ارز و هم معرفی هنر ایران به جهان میشود.
ایران بخشی از اکوسیستمی با محوریت اقتصاد نفتی است؛ حال آنکه هنر بخشی از اقتصاد خلاق و غیرنفتی است. ایران نیز میتواند از صنایع خلاق طراحی، تولید محتوای هنری، و صادرات صنایع دستی بهعنوان بخشی از استراتژی کاهش وابستگی به نفت بهره بگیرد.
نسل جدید هنرمندان ایرانی در حوزههای هنر معاصر، عکاسی و هنر دیجیتال بسیار فعالاند. NFTها و پلتفرمهای آنلاین فروش آثار هنری میتوانند بستری برای معرفی و فروش آثار هنرمندان ایرانی به بازار جهانی باشند، حتی بدون نیاز به حضور فیزیکی در حراجیهای خارجی.
اما برای رسیدن به این مهم چه نیاز داریم؟ ایجاد صندوقهای سرمایهگذاری هنری یا گالریهای خصوصی میتواند بخشی از سرمایههای داخلی را جذب بازار هنر کند. این اقدام علاوه بر سودآوری اقتصادی، به حمایت از هنرمندان و پویایی زیستبوم فرهنگی کشور کمک خواهد کرد.
هنر ایران میتواند بهعنوان ابزار قدرت نرم در عرصه بینالمللی عمل کند. معرفی آثار هنرمندان ایرانی در حراجیها، نمایشگاههای جهانی و اکسپوها میتواند تصویر جدیدی از ایران به جهان ارائه دهد و همزمان جایگاه فرهنگی کشور را تقویت کند.
با توجه به رشد سریع بازار هنر در کشورهای خلیج فارس (دوبی، دوحه، ریاض)، ایران میتواند از همکاری منطقهای استفاده کند. حضور در نمایشگاهها و حراجیهای این کشورها، ایجاد پلتفرمهای مشترک یا حتی جذب سرمایهگذاران منطقهای برای هنر ایرانی، فرصتی ارزشمند محسوب میشود.
_ ضرورت استراتژیک
بازار هنر خاورمیانه امروز نهتنها فرصتی اقتصادی بلکه ابزاری برای توسعه ملی و قدرت نرم به شمار میرود. دولتها با فراهم کردن بستر قانونی و زیرساختهای فرهنگی، نقش حمایتی خود را ایفا میکنند و بخش خصوصی با ورود فعال میتواند پویایی و استقلال این بازار را تضمین کند. افزون بر آن، اهمیت هنر در اقتصاد غیرنفتی باعث میشود سرمایهگذاری در این حوزه نه یک انتخاب لوکس، بلکه ضرورتی استراتژیک برای آینده اقتصادی منطقه باشد. در نهایت، سرمایهگذاران و کارآفرینان خاورمیانه اگر این فرصت را درک کنند، قادر خواهند بود علاوه بر سود مالی، در ساختن آینده فرهنگی و اقتصادی منطقه نیز نقشی مؤثر ایفا کنند.
