این عکس است یا نقاشی؟!/ آزاده جعفریان و گزارش هایپررئالیسم در موزه هنرهای معاصر تهران

آزاده جعفریان، روزنامه نگار هنری گشتی جستجوگرانه در نمایشگاه هایپررئالیسم موزه هنرهای معاصر تهران زده است.

Azadeh jafarian

ایران آرت: آزاده جعفریان زیر تیتر « این عکس است یا نقاشی؟ » در ایران نوشت: این عکس است یا نقاشی؟ پرسشی ست که گونه ای از نقاشی جان می گیرد به اسم هایپررئالیسم.

«هایپررئالیسم: از تصویر تا واقعیت» عنوان یکی از دو نمایشگاه موزه هنرهای معاصر تهران بود که چهارم تیر به کار خود پایان داد.

مجموعه بی نظیری از آثار هایپررئالیست ها با خوانش «جمال عرب زاده» .آثاری از ریچارد مک لین، جان سالت، ‌دان ادی، ریچارد استس، رالف گوئینگز، مایک گورمن، چاک کلوز، هوارد کانوویتز، رابرت کاتینگهام، مالکوم مورلی، دوان هانسون و ژان سابیسکی پس از سال ها از مخزن گنجینه موزه به گالری های هفت،هشت و نه آمده اند.

به گفته عباد رضا اسلامی ، رئیس موزه هنرهای معاصر تهران این مجموعه شامل ۳۲ اثر هایپررئال بود که ۱۰ اثر هنری از سه هنرمند برای نخستین بار به معرض دید عموم گذاشته شد. در واقع هشت اثر ریچارد استس، یک اثر از هوارد کانوویتز و یک اثر هم از ژان سابیسکی برای اولین بار به نمایش درآمده اند.

داشنجویان رشته های هنری،اساتید دانشگاه، پژوهشگران و علاقمندان پس از تماشای این سه گالری موزه هنرهای معاصر تهران می توانند، شناختی نسبی از سبک هایپررئالیست پیدا کنند . عرب زاده در این نمایشگاه سعی داشته علاوه بر نمایش آثار تازه و نو از گنجینه موزه ،روندی مطالعاتی و پژوهشی را دنبال کند. وی پس بررسی درخواست مدیران موزه مبنی بر برگزاری نمایشگاهی متفاوت و نو پژوهشی از گنجینه و جستجو بر اساس تعداد آثار موجود برای رساندن معانی به مخاطب ، هایپررئال را انتخاب کرد زیرا تعدد آثار و روند کارهای هنری به گونه ای بود که در راستای یک نمایشگاه آموزشی پژوهشی کامل عمل می کرد . وجه آموزشی نمایشگاه را می توان در چیدمان مفهومی بخش‌های مختلف نمایش دید. استیتمنت‌ها و تصاویر اضافه شده در کنار نمایشگاه ،حین دیدار آثار مخاطبان را برای فهم بهتر همراهی می‌کند. مخاطبان از بدو ورود با مفاهیمی آشنا می‌شوند و در آخر انتظار می‌رود که شناخت کامل‌تری از هنر هایپررئال داشته باشند. در واقع «هایپر رئالیسم: از تصویر تا واقعیت» نوع جدیدی از نمایشگاه‌ها را نشان می دهد که بخشی از آن آموزشی و پژوهشی است و به صورت هدفمند برگزار شده است.

در اواخر دهه 60 و اوایل دهه 70 میلادی در کنار جنبش پاپ در واکنشی به هنر انتزاعی و برای به تصویر کشیدن زرق و برق ماشین های امریکایی ، رستوران ها، تفریحات آن زمان و غیره سبک هایپررئالیسم جان گرفت . هنرمندان هایپررئالیست مانند پاپ آرت ها به دنبال المان های قابل دسترس مردم رفتند و نمادی از جامعه مصرف گرای آن زمان را بر رسانه هنر به نمایش گذاشتند . جنبش پاپ در مطبوعات به دنبالش این نمادها بود اما هنرمندان هایپررئال به صورتی ملموس‌تری آن‌ها را نشان دادند.

_ از بوکسورها و نئون ها تا اتومبیل شیک و قراضه !

یکی از آثار این نمایشگاه مربوط به هنرمند امریکایی الاصل «رابرت کاتینگهام » است . او بسیار تحت تاثیر معماری ساختمان های بلند نیویورک بوده او دورنمایی از ساختمان بلند همراه با نئون های رنگی را به تصویر می کشید . شهرت این نقاش به خاطر به نمایش گذاشتن ،تصاویری فرا تر واقعیت از سینما ها ، تابلوی مغازه ها و نئون ها بوده وی در 87 سالگی درگذشت . او با اثری که در سال 1968 خلق شده با عنوان رالفس با تکنیک رنگ روغن در اندازه 160 در 198 در نمایشگاه هایپررئالیسم موزه هنرهای معاصر تهران حاضر است .

معماری ساختمان با درج جزئیات از موضوعات مورد علاقه هنرمندان هایپررئالیست است. آنها به شکلی فراتر از انتظار بیننده را با قسمتی از یک ساختمان مواجه می کنند . مخاطب چنان با تصویر رو به رو می شود گویی خودش آن را به چشم دیده در نمایشگاه هایپررئالیسم موزه هنرهای معاصر تهران چنین آثاری از هنرمندان این سبک بسیار دیده می شود از دیگر آثار شاخص این نمایشگاه می توان به اثری از «ژان سابیسکی » اشاره کرد تابلویی 150 در 150 سانتی متری که با تکنیک رنگ و روغن خلق شده است . این اثر گوشه ای از معماری یک ساختمان را نشان می دهد همراه با راه پله و ستون ها در نظر اول شاید تماشاگر جذب نشود ولی با دقتی بیشتر می توان به تمامی جزئیاتی که سابیسکی تصویر کرده پی برد .

پس از قدم زدن در گالری های موزه هنرهای معاصر می توان آثاری را دید که نه تنها چشم را نوازش می دهند بلکه سبک هایپررئالیسم به مخاطب آموزش می دهد . انتخاب درست این آثار توسط «جمال عرب زاده» یک نمایشگاه پژوهشی آموزشی را به تصویر می کشد . در زمانی تصاویر از طریق عکاسی و تلویزیون جامعه را تحت تاثیر قرار می داد در همان زمان هایپررئالیسم نخستین گرایش معاصری بود که عکاسی را به خدمت خود گرفت . این هنر در واقع در واکنش به تسلط هنر انتزاعی به وجود آمد . بسیار از این آثار به نمایش واقعیت های زندگی روزمره و فرهنگ زندگی در جامعه را می پردازند .

پس از آن گروهی از هنرمندان مجسمه ساز نظیر «سزان بالداچینی » ، « داون هانسون» و... برآن شدند تا تصویری فراتر واقعیت را در قالب سه بعدی اجرا کنند آنها شروع به ساخت مجسمه هایی در سبک و سیاق هایپررئال کردند که یکی معروفترین مجسمه های آن دوره اثر بوکسورها از «دوان هانسون » بود که  در موزه هنرهای معاصر تهران به تماشا بود، اثری که در سال 1970 خلق شده و درست در سایز یک به یک انسان ، این مجسمه فایبرگلاس دو بوکسور را به تصویر می کشد که یکی نیمه برزمین افتاده و دیگری ایستاده بالای سرش درست با اندازه یک یکم و فیگور اصلی بوکسورها .

روال کاری این هنرمند صاحب نام عرصه هایپررئالیسم به دین شکل است : هانسون از ژست های طبیعی مدل ها استفاده می کند و سپس از بدن آنها قالب های گچی می سازد. بعد از قالب ها قالب های پلی وینیل می گیرد در پایان هانسون فیگورها را نقاشی می‌کند، موها، لباس‌ها و وسایل را به کار می‌گیرد تا مجسمه‌ها را تا حد امکان واقعی به نظر برد .

پس از آن در راهرو میان گالری هفت و هشت موزه هنرهای معاصر تهران، چشمتان به تصویری عجیب از «پله » اسطوره دنیای فوتبال می خورد. این اثر در زمینه ای طوسی رنگ پله را در نمایی یک به یک در سمت راست و گلی بنفش رنگ را در سمت چپ به تصویر کشیده این تابلو از « مایک گورمن » با عنوان « آقای پله،شمایک هنرمند هستید» در سال 1973 خلق شده است .

از آثار «ریچارد استس » در این نمایشگاه نباید به راحتی عبور کرد این آثار چاپ دستی  در سایز 50 در 70 مناظر شهری را به تصویر می کشند. رستوران هایی با تمام جزئیات ،تصویری از ساختمان ها و خیابان های شهر . اسنس به علت خلق نقاشی هایی دقیق و بسیار واقع گرایانه از صحنه های شهری شهرت یافت و سپس با هم دوره ای هایش «چاک کلوز » و « دوان هانسون » پیوند خورد .

«چاک کلوز » از معروفترین هنرمندان سبک هایپررئالیسم است وی بیش از باقی هنرمندان خود را وقف ترسیم پرتره در ابعاد و تکنیک های مختلف کرده است . خودنگاره های کلوز جایگاه ویژه ای دارند او درست مانند یک پژوهشگر تصاویرش را با روش ها و تکنیک های متفاوتی اجرا می کند . برای کلوز هدف خود تصویر است و نه پرتره شخص تا جایی خودش گفته « من فکر می کنم که سرها را نقاشی می کنم و نه پرتره ها را . پرتره در مورد افراد است و من آنچنان علاقه ای به گفتن داستان افراد ندارم » . کلوز در آثارش با تبدیل تصویر به واحد های عددی (پیکسل مانند ) مخاطب را با تصویری دگرگون مواجه می سازد . وی در این پیکسل به صورت جزء تصاویری انتزاعی را نمایان می سازد که در کلیت تصویری از پرتره را خواهند ساخت و مخاطب در مرز باریک میان انتزاع و تصویر کل سرگردان است تا در نهایت به پرتره اصلی دست یابد .

در گالری انتهایی موزه هنرهای معاصر تهران به تصاویری دوگانه از ماشین های لاکچری امریکایی قرن بیستم می رسیم . اتومبیل در امریکا به عنوان یک کالای سرمایه داری بسیار مورد توجه بوده و هست . در این میان هنرمندان زیادی نماهایی از این کالا را به عنوان یک نماد به تصویر کشیده اند و گالری انتهایی موزه هنرهای معاصر آثاری از «دان ادی » را می بینیم که دیتیل هایی از زرق برق اتومبیل ها را به نمایش گذاشته او در تابلوهایی در اندازه 165 در122 قسمتی از سپر جلو و چراغ اتومبیلی را با چنان زرق و برقی نمایش می دهد که مخاطب هوس می کند به آن دست بزند . در اثر دیگر ادی سپر نقره ای رنگ پشت اتومبیل قرمزی را خلق کرده است . ادی چنان با دقت و ظرافت این سوژه ها را به روی بوم آورده که حتی سایه سپر بر روی زمین که از تابیدن نور خورشید در روز نشات گرفته نیز قابل لمس است .

درست در مقابل «دان ادی » ما آثاری از «جان سالت » را می بینیم که به نوعی پارگی و خرابی از نمایی داخل خودرو را به تصویر کشیده گویی هدف سالت بر خلاف ادی معرفی پرسناژ کاربران این اتومبیل های پر زرق و برق است . سالت به محتوا بیشتر از فرم اهمیت داده و سعی در منتقل کردن معانی عمیق تر از ظاهر اتومبیل و نگاهی فتورئالیستی و هایپررئالیستی به اثر داشته است . چنان که حتی نام تابلویش را «پرنده » و «ماشین توقیف شده» نهاده است .

آثار پایانی این نمایشگاه شما را با سبزی و فضایی رویایی همراه می سازد. اسب سواری کابویی در چمنی سبز، طوری خلق شده که گویی نور فضا هم اکنون در مقابل شماست و تا دست ببرید می توانند اسب و چمن ها را لمس کنید . «ریچارد مک لین » در سال 1970 دو اثر رنگ و روغن روی بوم را از کابوی اسب سوار در دشتی سبز را به تصویر کشیده است . مک لین این نقاش استرالیایی تبار در اکثر آثارش علاقه اش به تصویر کردن اسب ها و حتی مسابقه اسب سواری را نشان داده است .

چهارم تیر ماه روز پایانی نمایشگاه «هایپررئالیسم: از تصویر تا واقعیت» و نیز نمایشگاه « رد پا - درنگی بر مراوده هنرمند و جهان پیرامون» در موزه هنرهای معاصر تهران بود.