هر سه نفر یک نسکافه تا سر در باغ قلیونی و حاشیه های باور نکردنی داوری/ کاستی های چهل و یکمین فیلم فجر از نگاه صدا و سیما

ایران آرت: جام جم روزنامه رسمی صدا و سیما زیر تیتر « کاستی های جشنواره « نوشته است:

بدون شک، جشنواره فیلم فجر در شرایط خاص ۱۴۰۱ یک اتفاق تاریخی برای بازگشت به ریل فرهنگی انقلاب است و تراز تازه‌ای را رقم زده است اما برگزاری هر رویداد فرهنگی و هنری، نقاط قوت و ضعف دارد که بدون توجه به آنها نمی‌توان آینده این رویدادها را به درستی ارزیابی کرد. پس اگر دلبسته تداوم این رویدادها هستیم باید کاستی‌های چهل و یکمین جشنواره فیلم‌فجر را بررسی کنیم تا این روند بتواند به جشنواره کمک کند. جام‌جم پیش و در هنگامه برگزاری چهل و یکمین جشنواره فیلم‌فجر برای برگزاری هرچه با شکوه‌تر این مهم‌ترین رویداد فرهنگی کشور کوشید و دل در گرو جشنواره داریم و به این سبب بررسی و نقد آن را پس از برگزاری واجب می‌دانیم.

داوران در جشنواره‌های هنری، مهم‌ترین رکن این رویدادها هستند؛ یعنی آنها هستند که می‌توانند علاقه‌مندان را به حضور در جشنواره‌ها ترغیب کنند یا به‌عکس. این‌که در جشنواره چهل و یکم، اسامی داوران در آخرین لحظات برگزاری جشنواره اعلام شد، چشم اسفندیار حاشیه‌ساز این رویداد هنری است. این در حالی است که بر اساس ادعای مسئولان برگزاری جشنواره، نام نبردن از داوران به دلیل کم شدن حاشیه و هزینه برای هیات داوران بوده هم موضوعی است که نمی‌تواند توجیه قابل قبولی داشته باشد، زیرا وقتی فردی خود را آماده حضور در هیات داوران می‌کند باید به تبعات آن هم واقف باشد و از دادن هرگونه هزینه‌ای هراسی به دل نداشته باشد. اما شاهد بودیم در دوره چهل و یکم جشنواره فیلم‌فجر، این عافیت‌طلبی باعث شده حاشیه‌های جشنواره بیشتر از گذشته باشد و با این‌که سینماگران حاضر در جشنواره تمام قد پشت برگزاری جشنواره ایستادند، اما داوران در خفا ماندند و نامی از آنها برده نشد تا در آخرین دقایق که سبب شد حتی شاهد برخی از نکات بی‌سابقه در این دوره از جشنواره هم باشیم.
   
یک اتفاق عجیب
یکی از نکات تعجب‌برانگیز اعلام نکردن اسامی داوران این بود که یکی از اعضای این هیات هر شب در سینما مطبوعات کنار اهل رسانه به تماشای فیلم‌ها می‌نشست و حتی با خبرنگاران در زمینه کم و کیف فیلم‌ها گفت‌وگو می‌کرد. از این موضوع حادتر آن‌که هر روز در برنامه‌های رادیویی، تلویزیونی و رسانه‌های مکتوب به نقد و بررسی آثار می‌نشست و وقتی او میان هیات داوران دیده شد، این سؤال برای خیلی‌ها پیش آمد که نظرات منتشر شده از او در رسانه‌ها چقدر در آرای اعلام شده جشنواره تاثیر داشته است؛ آرایی که خود یکی از حاشیه‌های قابل توجه جشنواره چهل و یکم هستند.
   
آرایی سؤال برانگیز
همواره آرای هیات داوران و جوایزی که اهدا می‌کنند می‌تواند زمینه نقد و نظر را فراهم آورد که این موضوعی معمول در تمام رویدادهای هنری است و نمی‌توان بر آن خرده گرفت. اما برخی از نکات هم نشان می‌دهد علاوه بر اعمال سلیقه‌ها، گاهی پشت پرده‌هایی هم دارد که با ایجاد شائبه رانتی می‌تواند ماهیت یک جشنواره سینمایی را زیر سؤال ببرد.یکی از نکات قابل تامل در جشنواره چهل و یکم، حضور نداشتن نام فیلم «غریب» در دو جایزه اصلی و استراتژیک، یعنی بخش فیلمنامه و بهترین فیلم بود که عملا اهدای جوایز این جشنواره را زیر سؤال می‌برد. این‌که فیلم غریب یکی از آثار استراتژیک سینمای ایران به حساب می‌آید و قرار است در این دوران همسو با فرمان رهبری برای جهاد تبیین، نگاه تبیینی را در جامعه گسترش دهد، در دو بخش اصلی دیده نشده، نشان از تاثیرپذیری هیات داورانی دارد که اتفاقا از سرمایه‌های سینمای استراتژیک کشور هستند. ابراهیم حاتمی‌کیا و محمود رضوی، دو چهره هیات داوران بودند که اتفاقا آنها باید پای ساخت چنین آثاری بایستند. حذف فیلم غریب از بخش فیلمنامه در حالی اتفاق افتاده که در هر بخش، هیات داوران هفت نامزد معرفی و تنها در این بخش به معرفی شش‌نامزد اکتفا کرد. در حالی که فیلمی چون شماره ۱۰ که اصولا فیلمنامه‌ای پر خطا دارد در این فهرست بود. حذف فیلمی هم که کارگردان آن نامزد جایزه بهترین کارگردانی شده از نامزدهای بخش بهترین فیلم، یکی از نکات عجیبی است که توسط همین هیات داوران رقم خورده است.آیا داوران همه فیلم‌ها را دیده‌اند؟ یا برخی از آنها که از قضا تولید بنیاد سینمایی فارابی است را برای جبران آبروی این نهاد، بی‌دلیل و حتی به قیمت بی‌حیثیت کردن داوری و جشنواره در فهرست نامزدها و جوایز گنجاندند؟
   
جوایز پاشی یا داوری تخصصی؟
حال که جوایز جشنواره فیلم فجر اهدا شده به نظر می‌رسد هیات داوران می‌خواسته همه شرکت‌کنندگان را راضی کند که این موضوع هم در کمتر رویداد سینمایی دیده شده است. این‌که از ۲۴ فیلم ایرانی حاضر در جشنواره، ۲۱فیلم در بخش‌های مختلف بین‌الملل و سودای سیمرغ توانستند جوایزی دریافت کنند از نکاتی است که شائبه تقسیم جوایز را تقویت می‌کند. فیلم‌هایی که در هیچ بخشی از سودای سیمرغ حتی نامزد دریافت جایزه نشده بودند هم در بخش بین‌الملل توانست چند جایزه دریافت کنند که از نکات قابل توجه این دوره از جشنواره بود. اتفاقا حضور نداشتن دو فیلم «آه سرد» و «هوک» نیز از جمله شائبه‌های داوری بود. گویی مشاوران نشسته در تاریکی و ته مانده‌های دولت قبل همچنان در سازمان سینمایی جولان می‌دهند.

   
کم‌توجهی به سینمای اجتماعی
پس از انتخاب آثار جشنواره چهل و یکم فیلم‌فجر همه اعضای هیات داوران در گفت‌وگوهایی که داشتند اشاره به فیلم‌های اجتماعی با کیفیت، که به دور از سیاه‌نمایی‌های سینمای روشنفکری، فضای اجتماعی سالم را پیش روی مخاطبان قرار می‌دهد، سخن گفتند.  این موضوع نویدبخش بازگشت سینمای اجتماعی برای کم کردن آسیب‌ها در کشور بود، اما وقتی نتایج داوری‌ها را رصد می‌کنیم شاهد این موضوع هستیم که سینمای اجتماعی میان جوایز اهداشده در جشنواره آن‌قدر کم است که برخی از این آثار همچون پرونده باز است، کاپیتان، هوک و آه سرد حتی میان نامزدها هم دیده نشدند. نکته جالب‌تر آن‌که از این میان دو فیلم هوک و آه سرد توسط هیات داوران بخش بین‌الملل انتخاب و جوایزی هم دریافت کردند.
   
نتیجه همزمانی بخش بین‌الملل و ملی چه بود؟
از نکات قابل تامل در جشنواره چهل و یکم فیلم‌فجر، برگزاری همزمان بخش بین‌الملل و سینمای ملی است که می‌توانست یکی از نقاط قوت این دوره از جشنواره فیلم فجر باشد، اما با پایان این رویداد، عملا با مشخص نشدن دستاوردهای نتیجه ادغام دوباره این بخش‌ها خیلی دستاوردهای این رویکرد مشخص نشد. بخش بین‌الملل جشنواره فیلم فجر که سال‌هاست همواره مورد انتقاد بوده، چرا فیلمسازان خارجی در آن شرکت نمی‌کنند، در این دوره هم عملا دیده شد. زیرا برخی از کمپانی‌های پخش، آثاری را به این جشنواره می‌دهند که حتی خود فیلمساز نیز از آن بی‌اطلاع است و دوباره در جشنواره چهل و یکم شاهد چنین رویکردی بودیم و عملا اغلب فیلمسازان در این جشنواره حضور نداشتند. به نظر می‌رسد این موضوع به حواشی ناآرامی‌های اخیر در کشور مرتبط باشد که از هم امروز باید برای سال آینده فکری عاجل در این باره کرد. 
   
از جریان‌های پنهان غافل مشو 
اگر از موضوع جوایز و داوری‌ها جشنواره بگذریم، اما ناکارآمدی‌های دیگری هم در این دوره از جشنواره عیان بود که نشان می‌دهد برخی قصد داشتند در این شرایط خاص جشنواره به‌عمد از کیفیت برگزاری این جشنواره بکاهند. به‌طور مثال در سینمای رسانه که در پردیس ملت بود و مهم‌تر از برج میلاد تلقی می‌شود، چون عوامل فیلم‌ها و اهالی رسانه در آن رفت‌وآمد داشتند، مواردی دیده شد که با تراز جشنواره فیلم‌فجر همخوانی نداشت. مثلا سر در ورودی این جشنواره پس از سه روز جانمایی شد و همان جا مقابل چشم اهالی رسانه و عوامل فیلم‌ها رنگ شد. این سردر که کپی باغ قلیونی و باغ عروسی است، آن‌قدر با ماهیت جشنواره بی‌سنخیت بود که موجب نارضایتی خیلی‌ها را فراهم کرد. در حالی که سینمای مطبوعات از مدت‌ها پیش مشخص بود و برای آماده کردن آن می‌شد تمهیدات مختلفی در نظر گرفت که در شأن چنین جشنواره‌ای باشد؛ اتفاقی که در سال‌های قبل تجربه شده است. با این‌که رئیس سازمان سینمایی، چهل و یکمین جشنواره فیلم‌فجر را بازگشت این جشنواره به میان هنرمندان انقلابی ذکر کرد، اما بی‌توجهی به موضوع پذیرایی در سینما مطبوعات نشان داد حجب و حیای انقلابی‌ها باعث شده تا برخی کم‌کاری‌های قابل‌توجهی داشته باشند. اگر به جشنواره‌های پیشین فیلم فجر مراجعه کنیم، می‌بینیم در بخش پذیرایی که برای سینماگران شبه‌روشنفکر برگزار می‌شد، علاوه بر چای، قهوه و کیک نیز سرو می‌شد و در کنار آنها برخی از اسپانسرها نیز با ارائه محصولات خود در این بخش فعال بودند. اما شاهد بودیم در جشنواره چهل و یکم، تنها یک سماور آب جوش که تا سه روز اول روی یک صندلی گذاشته بود از اهالی رسانه پذیرایی می‌کرد و حتی هر بسته نسکافه هم برای سه نفر در نظر گرفته شده بود که نشان می‌دهد ضد جریان‌های داخلی همچنان قدرت تاثیرگذاری دارند و اتفاق مهمی چون جشنواره فیلم فجر را درگیر حاشیه می‌کند.