شش شاهکار هنرهای تمدنی و اصیل رکورد ساز حراج باران

در چهار دوره حراج باران، حراج تخصصی خط، خوشنویسی و هنرهای اصیل اسلامی، آثار تمدنی متعددی حائز رکوردهای جالب توجه شده اند که شش اثر آن در این نوشتار معرفی می شوند.

ایران آرت: محبوبه کاظمی   با بنیانگذاری و مدیریت حراج باران  از پاییز ۱۳۹۵ روندی نوین پیش روی آثار هنرهای تمدنی و اصیل پیش روی خاورمیانه گشود.

در حالی که خاورمیانه را گهواره تمدن ها می خوانند، ده سال پیش همه بازار عمومی هنر اعم از گالری ها، آرت فرها و حراج های منطقه ای بر هنر مدرن و معاصر متمرکز بود و خانم محبوبه کاظمی دولابی با تاسیس حراج باران، نخستین حراجی تخصصی خط و هنرهای ایرانی اسلامی در منطقه ، به خاورمیانه راهی نو پیشنهاد داد. حراجی که تاکنون چهار دوره آن برگزار شده است.

رویدادی که نه تنها برای هنر خوشنویسی ایران و خاورمیانه نقطه عطفی بود، بلکه برای اقتصاد هنر منطقه نیز تعاریف و سیگنال جدیدی صادر کرد.

محبوبه کاظمی دولابی[ متولد ۱۳۵۱ تهران] که از ۱۵ سالگی در کارگاه هنر تهران، یکی از فضاهای شناخته شده آموزش هنر در پایتخت ایران، نقاشی را فراگرفت و سال ها نیز نقاشی می کرد، از سال ۸۳ خورشیدی هم زمان با  فعالیت  در فضای گردشگری به خصوص گردشگری هنری، پای به عرصه گالری داری گذاشت؛

محبوبه کاظمی دولابی از سال ۸۸ خورشیدی با شکل دهی برند "ترانه باران" وارد دنیای مدیریت هنرهای تجسمی شد و گالری خود را به همین نام در سال ۹۱ تاسیس نمود؛ محبوبه پس از چندین سال تحقیق و پژوهش ، مهر ۱۳۹۵ با تاسیس" حراج باران، حراجی تخصصی خط، هنرهای ایرانی اسلامی" در تهران عرصه ای نوظهور پیش روی بازار هنر خاورمیانه گشود.

در این مطلب شش اثر رکورد ساز از این منظر که همگی در چهارمین حراج باران [ ۲۵ آبان ۱۳۹۸]  با خلق رکوردهای چشمگیر ، نگاه ها به خود جلب کرد معرفی می شود.

_ مرغ بسم اللّٰه

عبدالحسین قزوینى

قیمت فروش ۳۲۰ میلیون تومان  [ ۲۷۱۰۰ دلار = ۱۱۸۰۰ ÷ ۳۲۰۰۰۰۰۰۰]

US$ 27,100 (320,000,000 ÷ 11,800)

مرکب دست ساز برروى کاغذ دست ساز ۲۱×۱۷ سانتی متر تاریخ اثر ١٣٠۷ هجری قمری

مرغ بسم‌الله یکی از نمونه‌های شاخص خوشنویسی تصویری (کتابت تصویری) است که در آن خطوط و نوشته‌ها به شکلی طراحی شده‌اند که تصویر یک پرنده را شکل می‌دهند. معمولاً در این آثار، کلمه «بسم‌الله» یا آیات و اذکار با ترکیب‌بندی خاص به فرم مرغ یا حیوانات دیگر کشیده می‌شود. اهمیت فرهنگی و هنری آثار مرغ بسم‌الله معمولاً در فرهنگ ایرانی و اسلامی برای تزئین و نشان دادن مهارت خوشنویس خلق می‌شوند.این سبک در قرون گذشته بین خوشنویسان ایرانی رایج بود و نماد احترام به نام خداوند و هنر خوشنویسی می رود.

این نمونه از مرغ بسم‌الله با دقت و ظرافت خاصی کار شده و نمایانگر یکی از شیوه‌های دیرینه تلفیق خط و نقاشی در هنر ایرانی-اسلامی است.

_ خط کوفى

[٧ سطرى-دو رویه]

برگى از قرآن کریم

قیمت فروش ۳۰۰ میلیون تومان [ ۲۵۴۰۰ دلار]

مرکب دست ساز روى پوست آهو ۳۷×۲۷.۵

تاریخ اثر:سده دوم و سوم هجری قمری

این اثر نمونه‌ای برجسته از خط کوفی اولیه است که در سده دوم و سوم هجری قمری نگارش یافته است. متن قرآن کریم در این برگ، با مرکب دست‌ساز و بر روی پوست آهو به ابعاد ۳۷×۲۷.۵ سانتیمتر نوشته شده و دارای ۷ سطر در هر صفحه است که نشان‌دهنده شیوه رایج کتابت قرآن در عصر اسلامی اولیه بوده است. شیوه نگارش قاطع، هندسی و بدون تزئینات شدید کوفی، بیانگر فضای معنوی و تمرکز بر متن مقدس است.

وجود نقطه‌گذاری با رنگ قرمز بر بعضی حروف، نشان می‌دهد دوره انتقالی از کوفی فاقد اعراب به کوفی نقطه‌گذاری‌شده بوده که برای تسهیل قرائت انجام می‌شد.این نمونه به لحاظ هنری و تاریخی اهمیت فراوان دارد زیرا بیانگر توسعه خط کوفی، مراحل شکل‌گیری و استحکام آن در تمدن اسلامی است. استفاده از پوست آهو به عنوان سطح نوشتار نشانگر ارزشمند بودن قرآن و دقت بالای کار کاتبان است. همچنین کادر و تزئینات ساده اطراف صفحه بیانگر دوری از تزئینات بیش از حد و تاکید بر اصالت و معنویت متن است. چنین آثار اصیلی تأثیر بسزایی در مطالعات نسخه‌شناسی و سیر تحول خوشنویسی اسلامی دارند و وجه تمایز هنر و فرهنگ ایرانی-اسلامی را به نمایش می‌گذارند.

_ قرآن نفیس همراه با بازوبند نقره

[منصوب به مسیح طالقانى]

قیمت فروش ۱۶۰ میلیون تومان [ ۱۳۶۰۰ دلار[

مرکب مشکى بر روى کاغذ دست ساز، غبارنویسى. قلم زنى روى

ظرف بازوبند نقره ۳.۵×۳.۵×۲

تاریخ اثر: دوره قاجار

این قرآن نفیسِ جیبی که در بازوبند نقره‌ای نگه‌داری می‌شده، نمونه‌ای چشمگیر از هنر کتابت و کتاب‌سازی دورهٔ قاجار است. متن با مرکب مشکی بر روی کاغذ دست‌ساز و به شیوهٔ "غبارنویسی" نوشته شده؛ خطی بسیار ریز، دقیق و پرظرافت که مهارت و صبوری کاتب را آشکار می‌کند.

صفحات هشت‌ضلعی، تذهیب‌های گل‌، و حاشیه‌پردازی‌های رنگارنگ—که در تصویر آخر به‌خوبی دیده می‌شود—ترکیبی از زیبایی بصری و تقدس معنوی را پدید آورده‌اند. هماهنگی خوشنویسی با نقوش گیاهی، نشان‌دهندهٔ ذوق تزیینی هنرمندان قاجاری است که هنر مذهبی را با آرایه‌گری ظریف در هم می‌آمیختند.

قلم‌زنی روی بدنه‌ی نقره با نقوش اسلیمی و هندسی، مهارت فلزکار را نشان می‌دهد و وجود جعبه‌ی چندضلعی درون آن—که رویش با نقاشی گل‌های درشت به سبک رایج تزئینات قاجاری آراسته شده—ترکیبی زیبا و هماهنگ از هنرهای فلزکاری، نقاشی و کتاب‌سازی ایجاد می‌کند. این مجموعه نه‌تنها یک شیء کاربردی و محافظ برای قرآن بوده، بلکه همچون یک شیء تبرکی و شخصی ارزش معنوی حمل می‌کرده است. در مجموع، اثر حاضر نمونه‌ای درخشان از پیوند هنر مذهبی، صنایع‌دستی ظریف و ذوق تزئینی دورهٔ قاجار است.

_ معراج حضرت رسول (ص)

محمدابراهیم زرین قلم (سده سیزده)

قیمت فروش ۱۱۰ میلیون تومان [ ۹۳۰۰ دلار[

غبارنویسى ، مرکب مشکى روى کاغذ دست ساز ۲۰.۵ در ۲۷ سانتی متر

تاریخ اثر ١٣٠٩ هجری قمری

استفاده از مرکب مشکی و تکنیک غبارنویسی نمایانگر مهارت خوشنویسی و نقاشی سازنده است.فضای عرفانی معراج با ترکیب نمادهایی همچون براق [مرکب سفر معراج] ، فرشتگان، و هاله نور حول سر حضرت محمد (ص) نمایش داده شده است.سبک اجرا یادآور هنر غبارنویسی و نقاشی روایتگر دوره قاجار است. معراج در فرهنگ اسلامی معراج یکی از بزرگ‌ترین معجزات پیامبر اسلام است که طی آن، ایشان سفر شبانه‌ای از خانه خدا تا مسجدالاقصی و سپس عروج به آسمان‌ها را تجربه کردند.این رویداد در هنر اسلامی مورد توجه بوده و آثار متعددی از دوره‌های مختلف با موضوع معراج خلق شده‌اند. این اثر نمونه‌ای ارزشمند از تلفیق خوشنویسی و روایت تصویری در هنر اسلامی ایران به شمار می‌آید.

_ قطاعى دوره صفوی [چهار قطعه]

قیمت فروش ۸۰ میلیون تومان [ ۶۸۰۰ دلار]

این قطعات حاوی اشعار حافظ [ شاعر ایرانی] ست، خطها عیناً از خط میرعماد قطاعى شده است؛ سفیدآب وطلا، کاغذ دست ساز تکنیک برش کاغذ با قیچى ۵۶×۲۷سانتی متر

تاریخ اثر: دوره صفوى

در این مجموعه‌ی چهارقطعه‌ای منسوب به "میرعماد الحسنی"، با نمونه‌ای کم‌نظیر از خط قطعه‌سازی دوره صفوی روبه‌رو هستیم؛ جایی که مهارت خطاطی در ترکیب با تکنیک «قطاعی»‌—یعنی برش دقیق حروف از کاغذ با قیچی و نشاندن آن‌ها بر زمینه‌ای تیره—به اوج می‌رسد. استفاده از کاغذ دست‌ساز، سفیدآب و تزیینات طلا در کنار کنتراست سیاه و نخودی، جلوه‌ای مجلل و در عین حال ظریف به اثر بخشیده است. خوشنویس با اتکا به اصلِ سیالیّت و کشیدگی‌های نرم نستعلیق، چینش ابیات حافظ را به‌گونه‌ای سامان داده که وزن بصری هر کلمه متناسب با وزن شعری مصرع قرار گیرد. قاب‌بندی با چهار نقش آهوی سفید، فضای عرفانی و شاعرانه‌ی حافظ را تداعی می‌کند و همچون «حاشیه‌های مینیاتوری»‌ دوره صفوی، به متن جان‌بخشی تصویری می‌دهد.

در سطح زیبایی‌شناختی، بیشترین تأثیر از تعادل میان فضای پر و خالی برمی‌آید؛ جایی که حروفِ بریده‌شده، همچون نقش برجسته‌ای کاغذی، از دل زمینه سربرمی‌آورند و بازی نور بر سطح سفیدآب، در مقایسه با عمقِ سیاهی بستر، کیفیتی پیکره‌وار پیدا می‌کند. این تضادِ نور و تاریکی، معنای اشعار حافظ را—که معمولاً میان حیرت، عشق، فنا و روشنی در نوسان است—به صورت بصری بازتاب می‌دهد. از سوی دیگر، قاب قهوه‌ای روشن با مینیاتورهای ظریف حیوانی نه‌تنها نشانی از ذوق تزیینی صفوی است، بلکه به‌مثابه فضایی «بیرونی» عمل می‌کند که متن قدسیِ خوشنویسی‌شده را احاطه کرده و آن را به مرتبه‌ی شیء مقدس و موزه‌ای ارتقا می‌دهد. این مجموعه، در مجموع، نمونه‌ای کامل از تلفیق شعر، تذهیب، خوشنویسی و صنعت قطعه‌سازی در هنر اعلای صفوی است.

_ کتیبه [٢قطعه] اثر "ملک محمد"

قیمت فروش ۶۵ میلیون تومان [ ۵۵۰۰ دلار] 

طراحى و پر کردن حروف از روى خطوط میرعماد الحسنى، طلا و حل کارى و مرکب مشکى روى کاغذ دست ساز ۲۳×۸۲ سانتی متر.

در این قطعه‌کتابه که به دست «مَلِک محمد» و با اتکا به طراحی و مشق از خطوط میرعماد الحسنی شکل گرفته، روح مکتب خوشنویسی صفوی آشکار است. ترکیب‌بندی کشیده‌ها، تعادل میان کشش حروف و فضاهای خالی، و ضخامت مطمئن قلم نشان می‌دهد که هنرمند با وجود اقتباس از میرعماد، مهارت شخصی خود را نیز در پرداخت نهایی اعمال کرده است. پس‌زمینه با طلا و حل‌کاری‌های ظریف پوشیده شده و در پسِ خط پرقدرت سیاه، لایه‌ای از شکوه بصری ایجاد می‌کند که به‌ویژه در قطعات قطاعی و کتابه‌ای صفوی رایج است. هماهنگی میان متن شاعرانه و پرداخت تزیینی، حال‌وهوایی آیینی و درعین‌حال عاشقانه پدید آورده است.

از نظر ساختار بصری، کیفیت کاغذ دست‌ساز و نحوه نشستن مرکب مشکی بر سطح آن، قدمت و وقار اثر را برجسته می‌سازد. طلاکاری‌های گوشه‌پرداز که با نقوش اسلیمی و ختایی شکل گرفته‌اند، قاب خوشنویسی را به یک میدان تزیینی بدل کرده و ضخامت خط با این غنای رنگی، تضاد چشمگیری ایجاد می‌کند. این اثر کتیبه‌ای است که هم ارزش تاریخی دارد و هم ارزش زیبایی‌شناختی: میراثی از پیوند سنت خط میرعماد با تبحر هنرمندی صفوی که توانسته است در قالبی فشرده و افقی، مفهوم وقار، مهارت و ذوق تزیینی دوره خود را متبلور کند.