برادران لیلا، سعید روستایی، ترانه علیدوستی، پیمان معادی، نوید محمدزاده
روایت محمد مالمیر از برادران لیلا و حواشی بی‌پایانش/ از جنجال در کن تا پدری که سیلی خورد
محمد مالمیر، روزنامه‌نگار نوشت: واضح است که حواشی فیلم «برادران لیلا» به این زودی تمام نخواهد شد، به خصوص آنکه کارگردان وعده داده که قرار است این فیلم به صورت یک سریال کوتاه چند قسمتی منتشر شود.
ایران آرت: محمد مالمیر: فیلم پر سروصدای «برادران لیلا» باعث شد که سعید روستایی، فیلمساز جوان و صاحب سبک، بسیار زود در سومین تجربه سینمایی بلند خود طعم توقیف را بچشد، اما این اثر رئالیستی و اجتماعی که از ابتدا با اما و اگرهایی برای دریافت مجوز و اکران عمومی مواجه شده بود، سرانجام در واپسین روزهای سال ۱۴۰۱ به صورت غیرقانونی لو رفت تا بار دیگر بر روی این گذاره که هیچ فیلمی تا ابد در کمد باقی نمی‌ماند، صحه بگذارد.
«برادران لیلا» از زمان پیش تولید و ساخت که زمزمه‌های حضورش در جشنواره چهلم فیلم فجر مطرح شد و بعد عدم حضور در جشنواره فیلم فجر و حضور در جشنواره کن و حاشیه‌های آن جشنواره و حواشی که پس از آن برای بازیگرانش ایجاد شد تا نوروز امسال که مضمون و محتوای این فیلم لو رفته نقل محافل خانوادگی و فضای مجازی شد، مسیری پر فراز و نشیب و پرحاشیه را طی کرد که در ادامه این گزارش به آنها می‌پردازیم:
همه چیز از «کن» شروع شد
اولین اتفاق جنجالی برای برادران لیلا با حضور عوامل فیلم و نمایش آن در بخش مسابقه هفتاد و پنجمین جشنواره فیلم کن رقم خورد که واکنش‌های مختلفی را در پی داشت. محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در واکنش به حضور این فیلم در جشنواره کن، گفت: «طبق قانون فیلم‌هایی که به جشنواره خارجی می‌روند باید مجوز اکران داشته باشند چون اسکار فیلم بدون مجوز نمی‌پذیرد اما جشنواره کن این‌طور نبود. به عوامل فیلم «برادران لیلا» اعلام شده بود بدون اخذ مجوز نروند و چون مجوز اکران نگرفتند، مشمول اعمال قانون می‌شوند.»
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی بلافاصله آب پاکی را روی دست سازندگان فیلم برادران لیلا ریخت و از عدم اکران این فیلم حرف زد. اسماعیلی گفت: «اکران هر فیلم منوط به گذراندن مراحل قانونی دریافت مجوز است اما عوامل این فیلم قانون را رعایت نکردند و عزم ما در دوره جدید بر رعایت قانون است.»
اسماعیلی در پاسخ به این سوال که اگر «برادران لیلا» مجوز اکران نداشت، پس چرا برای جشنواره فیلم فجر دعوت شده بود، اضافه کرد: «جشنواره فیلم فجر نیاز به مجوز اکران در داخل ندارد و هیئت داوران در واقع اثر را داوری می‌کند.»
در ادامه اداره نظارت بر عرضه و نمایش فیلم سازمان سینمایی هم با صدور اطلاعیه‌ای اعلام کرد: پروانه نمایش فیلم سینمایی «برادران لیلا» به دلیل تخلفات و سرپیچی از مقررات صادر نمی‌شود. در این اطلاعیه آمده بود: «فیلم «برادران لیلا» به تاسی از اصل «قانون گرایی، استانداردسازی و عدالت محوری» و به دلیل تخلفات آگاهانه و رفتار مغایر با قوانین و مقرراتی چون: شرکت در جشنواره‌های خارجی بدون عبور از مجرای قانونی و اخذ پروانه نمایش، سرپیچی از مقررات و اصرار بر ارائه نسخه اصلاح نشده به‌رغم تعهدات صورت گرفته و استمرار بر تخلف و مداومت بر آن حتی بعد از جشنواره کن و شرکت در جشنواره مونیخ و در نهایت اعلام رسمی کارگردان محترم مبنی بر عدم پذیرش اصلاح فیلم، این فیلم تا اطلاع ثانوی و تا رفع موانع ایجاد شده، صلاحیت اخذ پروانه نمایش را نخواهد داشت.»
اما حضور بدون مجوز وزارت ارشاد تنها حاشیه برادران لیلا در جشنواره کن نبود و برخی سخنان و رفتارهای عوامل فیلم نیز تا حد زیادی دامن‌گیر اکران عمومی برادران لیلا در داخل کشور شد. روستایی از اشتباهش در مقام کارگردان در مورد دو فیلم قبلی خود که به «سانسور» گردن نهاده بود، صحبت و اعلام کرد این بار حاضر نیست اجازه سانسور فیلمش را بدهد و به‌صراحت گفت اگر بین سانسور فیلم و نمایش داده نشدن آن یکی را بخواهد انتخاب کند، انتخاب او دومین مورد خواهد بود. ترانه علیدوستی بازیگر این فیلم در نشست مطبوعاتی خبرساز و نوید محمدزاده و همسرش هم در حاشیه مراسم فوتوکال جنجال‌ساز شدند.
چندی بعد برادران لیلا به جشنواره فیلم مونیخ رفت و بار دیگر آتش انتقادات به آن شلعه‌ور شد، اما پس از اکران در جشنواره‌های بین‌المللی و بعد از اینکه مشخص شد «برادران لیلا» نماینده ایران در اسکار نیست، خبرها درباره این فیلم فروکش کرد. ناآرامی‌های فصل پاییز در کشور و شرایط نابه‌سامان سینما در آن برهه زمانی، مجال نداد که درخصوص این فیلم صحبت چندانی شود تا اینکه در اواخر سال عوامل فیلم تصمیم به پخش آن در یک پلتفرم فرانسوی گرفتند؛ تصمیمی که شاید از همان زمان اعلامش مشخص بود که احتمالا فیلم قاچاق خواهد شد و این اتفاق هم افتاد.
انتشار خودخواسته فیلم یا دست پیش گرفتن ارشاد؟
لو رفتن فیلم «برادران لیلا» از همان ابتدا با واکنش‌های مختلفی هم از سوی عوامل فیلم و تماشاگران و هم از سوی سازمان سینمایی همراه شد و برخی اتهام و ادعای انتشار خودخواسته فیلم را مطرح کردند. سعید روستایی، کارگردان فیلم در اولین واکنش به لو رفتن و انتشار غیرقانونی «برادران لیلا» در صفحه شخصی‌اش در اینستاگرام عکسی از فیلم منتشر کرد و بدون واکنش خاصی گفت علاقه‌مند بوده این عکس را همزمان با اکران فیلم منتشر کند و همچنین او در پست دیگری، با تشکر از حمایت مخاطبین از تازه‌ترین اثرش، نوشت:«امیدوارم به زودی شرایطی فراهم شود تا نسخه کامل‌تر فیلم را در دسترس شما عزیزان قرار دهیم.»
پس از اظهار امیدواری روستایی برای انتشار نسخه کامل‌تر فیلم، نسخه بدون سانسور و باکیفیت بالای «برادران لیلا» هم قاچاق شد و در دسترس مخاطبان قرار گرفت. نسخه اولیه قاچاق فیلم «برداران لیلا» دو ساعت و ۳۳ دقیقه و نسخه کامل‌تر، دو ساعت و ۴۰ دقیقه است.
روح الله سهرابی مدیرکل نظارت بر نمایش و عرضه فیلم در واکنش به اظهارات سعید روستایی نوشت: «ابراز امیدواری کارگردان فیلم برادران لیلا برای انتشار نسخه کامل فیلم تعجب‌آور بود! منظور از نسخه کامل چیست؟ یعنی سکانس‌های دیگری قرار است ضبط شود؟ تا جایی که بنده مطلع هستم تا آخرین فریم تدوین شده از این فیلم را به نمایش گذاشتید الا چیزی که لابد برای سریال شدن فیلم سه ساعته و احتمال واکنش منفی مخاطبانتان از آن چشم‌پوشی کردید! این فیلم بدون حتی یک ثانیه اصلاح و ممیزی منتشر شده است! تاکید می‌کنم؛ حتی یک ثانیه...فرار رو به جلو نکنید...ضمنا تشکر از مخاطبان برای دیدن نسخه قاچاق؟! یعنی قاچاق فیلم اقدامی عامدانه بوده؟! این رشته سر دراز دارد و چنانچه لازم باشد به زودی ابعاد تازه و مهمی از آن منتشر خواهد شد...»
سهرابی عنوان کرد: «اینکه فیلمی در پلتفرم‌های خارجی منتشر شود به طور طبیعی وارد شبکه قاچاق خواهد شد لذا دست اندرکاران اصلی فیلم باید خود متوجه این مسئله می‌بودند تا اینگونه خودخواسته موجب انتشار غیرقانونی فیلم نمی شدند.»
این صحبت‌ها یا واکنش کارگردان فیلم مواجه شد. روستایی در صفحه رسمی خود نوشت: «ارشاد دست پیش می‌گیرد، پس نیفتد! ما مدت‌هاست حرف‌های زیادی داریم و به درخواست ارشاد سکوت کرده‌ایم و خداروشکر شما شاهد عملکرد و نتیجه عملکردشان هستید. از دست ما هم کارهای زیادی برمی‌آید، که تا کنون بازهم به درخواست ارشاد کاری نکرده‌ایم، اینگونه پیش برود، هم می‌گوییم و هم انجام می‌دهیم. هرچند عاقبت درگیری با ارشاد (که دائم می‌گوید از دست ما خارج است) درگیری با ارگان‌های زیادی است که البته از صدقه سر همین ارشاد پای ما به تک تک آنها کشیده شده. فقط مانده زندان!»
اما آیا مشکلات «برادران لیلا» قابل حل بود و این فیلم با اندکی ممارست می‌توانست روی پرده نقره‌ای برود؟ مدیرکل نظارت بر نمایش و عرضه فیلم گفته که عوامل «برادران لیلا» پیش از او رفتن فیلم برای هر گونه اصلاحیه‌ای اعلام آمادگی کرده‌اند. او عنوان کرده است: «طی دو ماه اخیر سرمایه گذار و تهیه کنندگان و کارگردان فیلم برای هر گونه اصلاح اعلام آمادگی کردند که سرانجام با وساطت رئیس سازمان ، شورای پروانه نمایش سینمایی، با بازبینی فیلم موافقت کرد. شورا پس از بازبینی، اصلاحات جدی و اساسی به فیلم داشت که قرار شد در صورت موافقت وزیر ارشاد با اصل موضوع اکران برادران لیلا، اصلاحات مدنظر شورا نیز در اختیار عوامل فیلم گذاشته شود تا مسیر طبیعی فیلم برای رسیدن به اکران عمومی طی شود. اما درست در همین ایام و پیش از تعیین تکلیف نهایی ، انتشار نسخه غیرقانونی در فضای مجازی و قاچاق گسترده فیلمی که خود به‌طور غیرقانونی در خارج از ایران منتشر شده بود تمام معادلات ما برای حل و فصل این مسئله را به هم ریخت و فیلم بدون هرگونه مراقبت و اصلاح و بدون دریافت حتی یک مجوز نمایش از سازمان سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی وارد بازار شده و به دست مخاطبان رسید.»
سهرابی در ادامه، صورتجلسه پروانه ساخت این فیلم که در دولت قبل صادر شده بود را منتشر کرد. این صورتجلسه نشان می‌داد سه اصلاحیه جدی به فیلم وارد شده است: نخست اینکه نوشته شده «لازم نیست پدر با رو کردن اشتباهات پسر آبروی او را ببرد.» همچنین در اصلاحیه عنوان شده «بیان شرایط نامناسب اجتماعی و اقتصادی بد نیست ولی نباید پدر و مادر را له کرد و نسبت به آنها بی‌احترامی روا داشت.» و مورد سوم که چنین نوشته شده است: «بیان مشکلات ولو اینکه مقصر آن پدر و مادر باشند در کنار حفظ حرمت پدر و مادر و ارتباط عاطفی فرزندان و والدین باشد.»
افشای اصلاحیه‌های در نظر گرفته شده برای «برادران لیلا» نشان می‌دهد که فیلم نه تنها با ممیزی یک یا چند سکانس مواجه شده بلکه اگر قرار باشد سه نکته مطرح شده، در تدوین فیلم لحاظ گردد، احتمالا چندین دقیقه از فیلم باید حذف شده و بدبینانه‌تر آنکه، شاید حتی لازم بوده برخی سکانس‌ها دوباره ضبط شوند. جدا از صحنه سیلی زدن به پدر که اتفاقا مخالفان زیادی هم دارد، سکانس‌های مختلف دیگری وجود دارد که شخصیت پدر با فرزندان در حال برخورد لفظی است که اگر قرار به حذف این صحنه‌ها یا تعدیل کردن زبان دیالوگ‌ها وجود داشته باشد، احتمالا فیلمنامه مسیر دیگری را طی خواهد کرد.
به هر روی، واضح است که حواشی فیلم «برادران لیلا» به این زودی تمام نخواهد شد، به خصوص آنکه کارگردان وعده داده که قرار است این فیلم به صورت یک سریال کوتاه چند قسمتی نیز منتشر شود و حالا باید دید آیا سریال نیز بدون مجوز در فضای مجازی منتشر می‌شود یا عوامل فیلم در آینده سعی خواهند کرد مجوزهای لازم را برای پخش آن در یکی از پلتفرم‌ها دریافت کنند.
